اخلاق زن در خانواده

در قرآن سه توصيه مهم نيز به خانم ها دارد:
نخستين توصيه، رعايت حجاب است كه در چند آيه مطرح شده و ما در اين جا به ذكر اين آيات و ترجمه آن ها مى پردازيم:
1ـ (وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لايُبْدِينَ زينَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ وَ لايُبْدِينَ زينَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ابائِهِنَّ أَوْ اباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنى إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنى أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ أَوِالتّابِعينَ غَيْرِ أُوْلِى الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِالطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مايُخفِينَ مِنْ زينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللّهِ جَمِيعاً أَيُّهَ الْمُؤمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ)(1).
و به زنان مؤمن بگو: چشم هاشان را فرو اندازند و دامن هاشان را حفظ كنند و زينت هاشان را جز آن چه ظاهر است، در ديد ديگران آشكار نسازند. سينه و بر و دوش خود را با مقنعه بپوشانند و زينت هاشان را جز براى شوهرانشان يا پدرانشان يا پدر شوهرهاشان يا پسرانشان يا پسران شوهرانشان يا برادرانشان يا پسر برادرانشان يا پسر خواهرانشان يا زنانشان (زنان مسلمان) يا كنيزهاشان يا مردانى كه از تبعه خانواده و بى رغبت به زن هستند يا كودكى كه هنوز بر عورت و محارم زنان آگاه نيست (آرى زينت هاشان را جز براى اينان كه نام برديم) آشكار نسازند و پاهاشان را طورى به زمين نزنند كه خلخال و زيورهاى پنهانشان معلوم شود. و همگى به درگاه خدا توبه كنيد اى مؤمنين، باشد كه رستگار شويد.

1ـ نور/ 31.
? صفحه 89?

2ـ (يا أَيُّها النَّبِىُّ قُلْ لاَِزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلابيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى اَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً)(1).
اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مسلمان بگو: روسرى هايشان را بر خود فرو افكنند تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند و خداوند بخشاينده و مهربان است.
دو آيه بالا شامل توصيه هايى بود به خانم ها در مورد رعايت حجاب؛ اما در همين رابطه، خداوند به مردان نيز توصيه هايى كرده است تا حرمت حجاب خانم ها به ويژه، زنان پيامبر را پاسدارند:
(وَإِذا سَأَلُْتمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجاب ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلوُبِهِنَّ)(2).
هنگامى كه مى خواهيد چيزى از آنان (زنان پيامبر) بگيريد، از پشت پرده، خواسته خود را اظهار كنيد كه اين به طهارت و پاكى دل هاى شما و آنان بيش تر كمك مى كند.
البته آيه بالا درباره همسران پيامبر نازل شده است؛ ولى هم از آيه اى كه قبل از اين آيه ذكر شد، مى توان دريافت كه حكم رعايت حجاب، ويژه همسران پيامبر نيست، بلكه مشترك ميان همه مسلمانان است، و هم جمله (ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ) كه بيانگر علت اين حكم است، مى توان آن را در مورد همه زن ها تعميم داد. در نتيجه، آيه مذكور، مردان مسلمان را نيز به رعايت احترام حجاب همه خانم هاى اجنبى، موظف كرده است. دومين توصيه به خانم ها اين است كه با مرد اجنبى، كم تر اختلاط داشته باشند. البته اگر زن با رعايت حدود حجاب شرعى، در بازار رفت و آمد كرد، از نظر قانونى، قابل تعقيب نيست، مگر اين كه به فساد و فحشا كشيده شود؛ اما از نظر اخلاقى، زن مسلمان موظف است خود را از مرد اجنبى دور نگه دارد و سعى كند كه كارش در محيط خانه باشد. البته گاهى ممكن است شرايط خاصى پيش آيد و مصالح اجتماعى و سياسى، اقتضاى شركت زنان را در اجتماعات داشته باشد كه در اين صورت نيز تا آن جا كه ممكن است، بايد اجتماعات زن ها جداى از مردها باشد؛ زيرا اختلاط زن و مرد اجنبى، به ويژه اگر زن آرايش كرده باشد، از نظر اسلام، داراى ارزش اخلاقىِ منفى است. خداوند در اين باره مى فرمايد:

1ـ احزاب/ 59.
2ـ احزاب/ 53.
? صفحه 90?

(وَ قَرْنَ فى بُيُوتِكُنَّ وَ لاتَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الجاهِلِيَّةِ الاُْولى)(1).
درخانه خود بمانيد وچون زنان دوران جاهليتِ نخستين، باآرايش در ميان مردم ظاهر نشويد.
سومين توصيه به خانم ها، رعايت حياء است. حيا به اين معنا است كه انسان به خاطر ترس از آلوده شدن به گناه، خود را از مظان آلودگى به گناه دور بدارد. بنابراين، هرگونه كم رويى يا ضعف نفس را نمى توان حيا ناميد. قرآن كريم، در داستان دختران شعيب مى گويد: (فَجائَتْهُ إِحْداهُما تَمْشى عَلَى اسْتِحْياء)(2).
پس يكى از آن دو (دختران شعيب) آمد نزد او (موسى) در حالى كه همراه با شرم و حيا گام بر مى داشت. از اين آيه، استفاده مى شود كه حيا براى زن، داراى ارزش اخلاقىِ ويژه است.
توصيه چهارم به خانم ها آن است كه در هنگام سخن گفتن با مردان، وقار و متانت را رعايت كنند و كيفيت سخن گفتنشان به گونه اى نباشد كه هوس آنان را برانگيزد. خداوند در اين باره مى فرمايد:
(فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذى فى قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلا مَعْرُوفاً)(3).
پس در گفتار خود، آن چنان با نرمى و لطافت سخن نگوييد تا آنان كه دل بيمارى دارند، در شما طمع نكنند.
البته اين، توصيه اى به همسران پيامبر است؛ اما مسلّماً يك توصيه اخلاقى است كه رعايت آن براى هر زن مسلمان رجحان اخلاقى دارد.

1ـ احزاب/ 33.
2ـ قصص/ 25.
3ـ احزاب/ 32.