2. شنيدن سخن باطل

در صورتى كه شنونده مى داند كه گوينده مى خواهد مطلب باطلى را بيان كند، طبيعى است كه شنيدن آن، كار درستى نيست و كم ترين زيان گوش دادن به چنين سخنى، اتلاف وقت است؛ ولى غير از اتلاف وقت، آثار سوء ديگرى نيز بر شنيدن سخنان باطل، مترتب خواهد شد كه به برخى از آن ها اشاره مى شود:
نخست آن كه گوش دادن ديگران به چنين سخنان واهى اى، سبب بازار گرمىِ اهل باطل مى شود؛ يعنى هر گوينده اى اگر شنونده نداشته باشد، طبعاً انگيزه اى براى سخن گفتن ندارد؛ چون هيچ عاقلى نمى خواهد با خودش حديث نفس كند يا با در و

1ـ اعراف/ 204.
? صفحه 360?
ديوار سخن بگويد و اگر هم چنين كند، زيانش به ديگران نمى رسد. پس شنونده، در واقع، كمك مى كند تا گوينده به گفتن دروغ و سخنان باطل دست بزند. بنابراين، شنيدن سخن باطل، خود، نوعى اعانت بر گناه خواهد بود كه خداوند در قرآن با جمله: (وَلاتَعاوَنُوا عَلَى اللاِْثْمِ وَالْعُدْوانِ)(1) ما را از اين عمل منع كرده است. دوم آن كه شنيدن سخنان باطل و واهى، ممكن است شنونده را به بى راهه بكشاند و از حق و حقيقت منحرف سازد؛ زيرا هرچند كه شنونده بداند كه آن، سخن باطلى است، ولى ممكن است كه گوينده، آن چنان سخن باطل خود را بپروراند و زيبا بيان كند كه وى را تحت تأثير قرار دهد و منحرف سازد.
همه ما كم و بيش، اين حقيقت را تجربه كرده ايم كه يك مطلب هر چند باطل و نادرست را وقتى با رنگ و لعاب و جمله هاى زيبا بيان كنند يا مكرر بگويند و ما هم بشنويم، كاملا بى اثر نيست.
از اين جا است كه قرآن كريم، ما را از شنيدن سخنان بيهوده و باطل منع كرده، مى فرمايد:
(وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فى الْكِتابِ اَنْ اِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللّهِ يُكْفَرُ بِها وَيُسْتَهْزَأُ بِها فَلاتَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فى حَدِيث غَيْرِهِ اِنَّكُمْ اِذاً مِثْلُهُمْ اِنَّ اللّهَ جامِعُ الْمُنافِقِينَ وَ الْكافِرِينَ فِى جَهَنَّمَ جَمِيعاً)(2).
اين آيه در كتاب خدا بر شما نازل شد كه هرگاه در جايى يا در مجلسى شنيديد كه به آيات خداوند كفر مىورزند يا آن ها را به تمسخر مى گيرند، در كنار آن ها براى شنيدن آن سخنان ننشينيد تا (از آن دست بدارند و) به گفت و شنود حديث ديگرى پردازند (كه اگر با آن ها بنشينيد) در اين صورت، شما هم همانند آنان خواهيد بود و خداوند، منافقان و كفار، همگى را در جهنم گرد آورد.
اين آيه، كسانى را كه به سخنان باطل گوش فرا مى دهند، به شدت تهديد مى كند كه كارشان به نفاق كشيده مى شود، دلشان باشنيدن اين سخنان، در برابر كفار نرم مى شود، به آن ها گرايش پيدا مى كنند و تحت تأثير اين سخنان، ايمانشان ضعيف مى شود و كم كم زوال مى يابد. بر اين اساس، مؤمنان را نهى مى كند از اين كه با كفار براى گفت و شنود

1ـ مائده/ 2.
2ـ نساء/ 140.
? صفحه 361?

چنين سخنان باطلى ننشينند و مجلس گرمى نكنند تا آن ها نيز از چنين سخنانى منصرف شوند.
از ارتباط صدر و ذيل آيه و جمله هاى آن، چنين برمى آيد كه اگر مؤمنان در شنيدن اين سخنان كفار با آن ها بنشينند، مانند آن ها خواهند شد و كارشان به نفاق و بى دينى مى انجامد؛ چنان كه پس از پيروزى انقلاب اسلامى نيز بودند كسانى كه با اهل باطل مجالست كردند و به سخنانشان گوش دادند و در نهايت، جزء گروه منافقان شدند.
خداوند در آيه ديگرى مى فرمايد:
(وَاِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فى آياتِنا فَاَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فى حَدِيث غَيْرِهِ وَ اِمّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلاتَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظّالِمِينَ)(1).
وقتى كسانى را ديدى كه در عيب جويى و خرده گيرى در آيات، فرو رفته اند (و در طعن آيات خدا با هم گفتگو مى كنند) به آن ها پشت كن و از آن ها روى بگردان تا به سخن ديگرى پردازند و اگر از روى فراموشى با آن ها نشستى، پس از توجه و يادآورى، همراه با جماعت ستمكار منشين.