. فروتنى و ادب

يكى ديگر از ارزش هاى اخلاقى، به هنگام سخن گفتن، رعايت تواضع و ادب است كه به ويژه، قرآن درموارد خاصى، مانند گفتگو با والدين، بر ادب وتواضع دركلام تأكيد كرده است:
(وَقُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِيماً) منظور از قول كريم در اين آيه، همان سخن مؤدبانه است. تواضع و ادب، در همه جا، در رفتار و گفتار، مطلوب است. پس گفتار انسان، به ويژه با كسانى كه حقى بر انسان دارند و بالاخص با پدر و مادر، بايد متواضعانه باشد؛ زيرا مصالح اجتماعى و حقوق افراد و اعضاى جامعه، از اين راه، بهتر تأمين مى شود. ادب و تواضع در گفتار، دل ها را به هم نزديك و گوينده را از غرور و خودخواهى و تكبر، كه به كمالات روحى و معنوى اش لطمه مى زنند، دور مى سازد. بنابراين، رعايت ادب در همه كار و از جمله، در سخن گفتن لازم است، مگر در موارد استثنايى كه رعايت ادب و تواضع، تأثير منفى داشته و خشونت و تندى لازم باشد. در اين جا نيز مانند هر جاى ديگر، استثنا وجود دارد.

1ـ لقمان/ 19.
? صفحه 333?
در ارتباطات اجتماعى ممكن است مواردى باشد كه فريادكردن يا آمرانه سخن گفتن، مطلوب باشد كه رعايت تواضع و فروتنى، در آن موارد، بى تأثير و يا نامطلوب است؛ مثلاً كسى كه به او ستم شده است، مالش را برده اند و يا كتكش زده اند و مى خواهد از ديگران كمك بگيرد تا وى را از زير بار ستم و زورگويىِ ديگرى برهانند، اگر آهسته و مؤدبانه سخن بگويد، نقض غرض مى شود و كسى به داد او نخواهد رسيد. خداوند در اين باره مى فرمايد:
(لا يُحِبُّ اللّهُ اْلجَهْرَ بِالْسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ اِلاّ مَنْ ظُلِمَ)(1).
خداوند دوست ندارد كه درباره بدىِ ديگران صدايى بلند شود، مگر از كسى كه به او ستم شده باشد.
كسى كه مظلوم واقع مى شود، اشكالى ندارد كه فرياد بزند و ستمى را كه به او شده، آشكارا بازگو كند؛ اما اين يك مورد استثنايى است و رعايت ادب و نرمى و ملاطفت در سخن گفتن، به صورت يك اصل و يك قاعده كلى، در همه جا مطلوب است.