قرآن و سخن گفتن

سخن گفتن، يكى از ويژگى هاى مهم انسان است كه در قرآن كريم هم بر آن تكيه شده است:
(خَلَقَ الاِْنْسانَ * عَلَّمَهُ الْبَيانَ)(1).
خداوند انسان را بيافريد و به وى سخن گفتن آموخت.
سخن گفتن، يكى از نعمت هاى بزرگى است كه خداى متعال به انسان مرحمت كرده است و از دير زمان، انسان ها به اهميت آن توجه داشته اند و گويا به همين مناسبت «ناطق» را به عنوان نشانه خاص و فصل مميز انسان قرار داده و آن را مساوى عاقل ميدانند. در قرآن كريم، براى سخن گفتن، ارزش هاى مختلفى مطرح شده كه گاهى مربوط به ماهيت سخن است و گاهى با عناوين عَرَضىِ آن ارتباط پيدا مى كند و ما در اين جا به بعضى از آن ها اشاره مى كنيم:
نخستين ارزش سخن گفتن، صدق و راستى و كاشف بودن از واقعيت است. ارزش هاى ديگرى هم مربوط به كيفيت سخن گفتن هست؛ مانند مؤدبانه بودن يا

1ـ الرحمن/ 3 و 4.
? صفحه 329?

بى ادبانه بودن و نرمى يا خشونت آميزبودن، كه در واقع، امرى عَرَضى است براى سخن انسان؛ يعنى از آن ارزش ها و عناوينى است كه هم بر گفتار و هم بر غير گفتار، مانند رفتار انسان عارض مى شوند؛ همانند تواضع، عطوفت و مهربانى، ادب، خشونت، خشم و تكبر. بنابراين، ارزش هايى هستند كه اعم از گفتارند و بر غير گفتار نيز عارض مى شوند و اينك، به بعضى از ارزش هاى قرآنىِ سخن اشاره مى كنيم: