. صدقه

لفظ صدقه در قرآن، بسيار آمده است. صدقه نيز همانند زكات، در اصطلاح متشرعه، مفهوم خاصى پيدا كرده و تنها بر كمك هاى مالىِ مستحبى، كه شخص وظيفه شناس و متعبد، علاوه بر تكليف واجب خود، به فقرا مى دهد، اطلاق مى شود كه نقطه مقابل زكات واجب مالى است؛ اما در قرآن، صدقه نيز همانند زكات، مفهومى بسيار گسترده دارد و علاوه بر صدقات مستحب، بر زكات واجب هم اطلاق مى شود؛ چنان كه در اين آيه آمده است:
(اِنَّما الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَالْمَساكينِ وَالْعامِلينَ عَلَيْها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِى الرِّقابِ وَالْغارِمينَ وَفى سَبيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبيلِ فَريضَةً مِنَ اللّهِ وَاللّهُ عَليمُ حَكيمٌ)(1).
صدقات تنها براى نيازمندان، مساكين، كارگزاران آن، كسانى كه بايد دل هاشان را به دست آورد، در راه آزاد شدن بردگان، وامداران، در راه خدا و براى در راه ماندگان بايد صرف شود و اين فريضه اى است از سوى خداوند و خداوند دانا و حكيم است.
در اين آيه، واژه صدقه در مورد زكات واجب به كار رفته و راه هاى مصرف آن را نيز برمى شمارد. صدقه در قرآن، در موارد مستحبى نيز به كار رفته و حتى در مواردى مثل مهريه ازدواج نيز از مشتقات همين ماده استفاده شده است:
(وَآتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً)(2).
در اين جا «صدُقه» به ضم دال، كه هم ريشه با صدقه است، بر مهريه زن اطلاق شده است.
مى توان گفت كه در مجموع بيش از بيست مورد در قرآن از واژه صدقه و مشتقات آن مانند: تصدق، صدُقه، مصدقين، مصدقات، متصدقين و متصدقات استفاده شده است.

1ـ توبه/ 60.
2ـ نساء/ 4.
? صفحه 306?

در قرآن درباره صدقه، تعابير زيبايى آورده شده و يا نتايج جالبى بر آن بار شده كه افراد را به آن ترغيب مى كند؛ مثل آن كه مى فرمايد:
«اگر صدقه خود را مخفى بداريد، بهتر است و گناهان شما را جبران مى كند و در هر حال، خداوند از كارهاى شما آگاه است»(1).
و «با گرفتن صدقه، آنان را پاكيزه گردان»(2).
و «چندين برابر آن را پس خواهند گرفت»(3).
و «خدا آنان را پاداش مى دهد»(4).
و «خداوند برايشان زمينه بخشش و پاداش عظيم فراهم كرده است»(5).