مصاديق احسان در قرآن

در قرآن كريم، در اين باره عناوين مختلفى، مانند زكات، انفاق، صدقه و اطعام و نيز عناوينى كه نقطه مقابل آن ها حساب مى شوند، به چشم مى خورد كه بعضى از آن ها منحصر به موارد احسان است و مفهوم بعضى از آن ها اعم است و جزء زير مجموعه عدالت نيز قرار مى گيرد. مثلا ماده «انفاق» به معناى خرج كردن و هزينه كردن است و اين عنوان، شامل نفقه هايى مانند نفقه همسر و فرزندان و حتى مالى كه انسان در مصارف شخصىِ خود هزينه مى كند، نيز مى شود؛ ولى «انفاق فى سبيل الله»، كه مورد بحث ما است، از موارد
? صفحه 302?
احسان خواهد بود؛ زيرا كارى است كه توقع كار ديگرى در ازاى آن از طرف مقابل نمى رود و آن چنان كه قرآن مجيد در وصف آن، از قول افراد محسن و نيكوكار نقل مى كند، اين كار را تنها براى خدا انجام مى دهند؛ چنان كه در آيه شريفه آمده است:
(وَيُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَيَتيماً وَاَسيراً * اِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللّهِ لانُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَلاشُكُوراً)(1).
به خاطر دوستىِ خدا به مسكين و يتيم و اسير غذا دهند و (گويند) تنها براى كسب خشنودىِ خدا شما را اطعام كنيم و از شما هيچ توقع پاداش و حتى انتظار تشكر و سپاس نداريم.
اين آيه نشان مى دهد كه اين نوع كارها، يعنى كارهايى كه اساس آن ها احسان است، تنها براى رضاى خدا انجام مى شود و انتظار خدمت متقابل يا كارى مادى از طرف مقابل در ازاى آن نمى رود. بنابراين، مى توان گفت: يكى از ويژگى هاى بارز احسان، همين است كه براى خدا باشد و در زمره عبادت ها قرار دارد، نه معاملات، برخلاف عدل كه بر موارد و مصاديق معاملات هم صدق مى كند. اكنون جاى آن است كه برخى موارد احسان را به طور گذرا بيان كنيم.