هـ) جا دادن به تازه وارد در مجلس

يكى ديگر از آداب معاشرت، كه در قرآن كريم به آن سفارش شده، اين است كه در محافل و مجالس، جمع و جور بنشينند تا جاى نشستن براى كسانى كه وارد مجلس مى شوند، باشد و يا هنگامى كه كسى وارد مجلس شد، برايش جا باز كنيد تا بتواند در جاى مناسبى بنشيند. معمولا، مجالس و محافل، داراى ظرفيت محدودى هستند، به طورى كه اگر همه افراد بخواهند آزاد بنشينند، جا براى ديگران تنگ مى شود و در نتيجه، همه نمى توانند در جاى مناسب بنشينند. از اين نظر، قرآن توصيه مى كند كه هنگامى در مجلسى نشسته ايد، اگر گفته مى شود: جا باز كنيد، تنگ تر بنشينيد و جا به ديگران بدهيد كه خدا هم به كار شما وسعت دهد و يا اگر گفتند: برخيزيد تا شخص محترمى بنشيند، برخيزيد:

(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فى الَمجالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ)(1).
اى اهل ايمان! در مجالس، هر گاه به شما گفتند: جا براى ديگران باز كنيد، جمع و جور بنشينيد و به آن ها جا بدهيد تا خدا به كار شما توسعه دهد و وقتى گفته مى شود: برخيزيد، برخيزيد. خداوند كسانى را كه داراى ايمان و علم هستند، درجاتى از رفعت و بلندىِ مقام مى دهد و به آن چه كه مى كنيد آگاه است.
در واقع، اين آيه شريفه، دو سفارش روشن دارد و يك سفارش ضمنى. سفارش نخست ـ كه مى شود گفت: عموميت دارد و رعايت آن بر همه لازم است ـ اين است كه مسلمان ها در مجالس و محافل خود تا حد ممكن، جمع و جور بنشينند تا افراد بيش ترى بتوانند در آن مجلس شركت كنند و از آن بهره ببرند.

1ـ مجادله/ 11.
? صفحه 264?
البته اين سفارش تا آن جا عملى است كه امكان تنگ تر نشستن وجود داشته باشد؛ اما اگر ظرفيت مجلس تكميل شد، ديگر اين سفارش، عملى نخواهد بود. سفارش دوم ـ كه خصوصى تر است و جنبه همگانى ندارد، بلكه در مورد بعضى افراد شاخص و ممتاز بايد رعايت شود ـ اين است كه در همان حال هم كه مجلس پر است و جايى براى تازه وارد نيست، بر مسلمانان لازم است كه در مورد افرادى كه امتياز علمى يا تقوايى و ايمانى دارند، ايثار كنند و به احترامشان جاى خود را به آنان بدهند.
سفارش ضمنى اى كه مى توان از اين آيه استفاده كرد، رعايت مقام و موقعيت و احترام افراد دانشمند و مؤمن و با تقوا است در دادن جاى مناسب به آنان براى نشستن در مجلس؛ زيرا از يك سو مى دانيم كه علت حكم صريح اين آيه درباره ايثاركردن و جادادن به بعضى افراد، لزوم رعايت احترام آن ها است و از سوى ديگر، چون معمولا در هر مجلس، جاهاى مختلفى وجود دارد، اگر احترام گذاشتن به افرادى كه احترامشان لازم است، ايجاب مى كند كه در جاى خاصى از مجلس بنشينند، بايد آن جاى خاص را به او داد، هر چند به اين صورت باشد كه اين شخص، از آن جا برخيزد و در جاى پايين ترى بنشيند. البته بايد توجه داشت كه شأن نزول آيه اين است كه مسلمان ها نزد پيغمبر در حلقه تنگ مى نشستند و كسانى كه بعداً مى آمدند و با پيغمبر كار داشتند، به او دست نمى يافتند. اين سفارش خداوند، در اصل براى اين بوده كه همه بتوانند نزد پيغمبر خدا بروند.