ب) جواب سلام

يكى ديگر از آداب معاشرت در اسلام، جواب سلام است كه مى توان گفت: از يك نظر، اهميت بيش ترى نسبت به سلام كردن دارد و در قرآن كريم، مورد تأكيد قرار گرفته است. خداوند در آيه اى مى فرمايد:
(وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّة فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْئ حَسِيبَاً)(2).
هنگامى كه به شما سلام و دعا كردند، پس بر شما است كه به شكلى بهتر از آن، او را

1ـ حجر/ 46.
2ـ نساء/ 86.
? صفحه 258?

سلام و دعا كنيد يا (دست كم) همان سلام و دعا را به خود او برگردانيد، كه خداوند براى هر چيزى حساب باز مى كند (و به طور كامل به حساب هر نيك و بدى مى رسد).
كلمه «تحيت»، كه در اين آيه به كار رفته، از ماده حيات است و در حقيقت، نوعى دعا و درخواست ادامه زندگى براى مخاطب خواهد بود. گويا در اصل، رسم بر اين بوده كه در برخوردها و ملاقات ها، براى اداى احترام، به يكديگر مى گفتند: «حيّاك الله» و به تعبير فارسى، «زنده باشى»؛ چنان كه در شعارها هم "زنده باد" مى گويند. كلمه تحيت، در حقيقت و دراصل، به معناى گفتن همين جمله «حيّاك الله» يا «زنده باد» است؛ اما بعدها، توسعه داده شده و اصطلاحاً، به هر سخنى كه در برخوردها براى اداى احترام گفته مى شود، بلكه به هر عملى كه به منظور اداى احترام، انجام شود، كلمه تحيت اطلاق شده است.
البته در هر فرهنگ يا جامعه اى، ممكن است هنگام ملاقات، گفتن جمله خاصى يا انجام عمل خاصى، به نشانه اظهار محبت، مرسوم باشد كه اصطلاحاً، واژه "تحيت" به همه آن ها اطلاق خواهد شد؛ اما تحيت در فرهنگ و آداب اسلامى، در ملاقات ها چيزى جز سلام نيست. از اين رو، در آيات متعدد قرآن كريم، كلمه تحيت همراه با كلمه سلام آمده است و يا سلام، مصداق رسمى و شناخته شده اسلامىِ آن مطرح شده است. در يك آيه مى خوانيم:

(وَيُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَسَلاَماً)(1).
آن جا (در بهشت) با تحيت و سلام يكديگر را ملاقات كنند.
در آيه اى ديگر آمده است:
(وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلاَمٌ)(2).
تحيت آنان در بهشت سلام است.
و در آيه اى ديگر:
(تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلاَمٌ)(3).
تحيت و پذيرايىِ مؤمنان، روزى كه خدا را ملاقات كنند، سلام (از سوى خدا) است.

1ـ فرقان/ 75.
2ـ يونس/ 10 و ابراهيم/ 23.
3ـ احزاب/ 44.
? صفحه 259?

به هر حال، تحيتى كه به عنوان شعار اسلام تعيين شده "سلام" است و گفتن آن، مستحب؛ اما جواب دادن به آن، واجب خواهد بود.
پاسخ هر تحيتى در آداب و فرهنگ اسلام بايد كامل تر از آن و يا دست كم، مطابق آن باشد؛ مثلا اگر كسى بگويد: "سلام عليكم"، در پاسخ او بايد گفت: "سلام عليكم و رحمة الله". و يا اگر بگويد: "سلام عليكم ورحمة الله" در پاسخ او بايد گفت: "سلام عليكم و رحمة الله و بركاته". البته هر كس با هر نوع تحيتى كه با ما برخورد كند، بهتر و مطلوب تر اين است كه به او پاسخ داده شود؛ اما اگر كسى با جمله "سلام عليكم" به ما تحيت بگويد، پاسخ دادن به آن شرعاً واجب خواهد بود و اگر با كلام ديگرى، غير از "سلام" به ما تحيت بگويد، پاسخ دادن به آن مستحب است.