زينت و ارزش اخلاقى
ملاك حسن استفاده از زينتها چنانكه قبلا هم گفته ايم اين است كه به شكلى با خدا و مبدأ و معاد انسان ارتباط پيدا كند.
استفاده از زينت به دو صورت مختلف مورد نظر خواهد بود: يكى به معنى التذاذ و بهره مندى از رؤيت آنها و ديدن مناظر زيباى طبيعت است.دوّم به معنى زينت كردن و رسيدن به سر و وضع و لباس و موى سر و صورت و منظم كردن و مرتّب كردن و نظيف و تميز نمودن آنها خواهد بود.طبيعى است ارتباط اين دو نوع استفاده از زينتها، با خداوند نيز به دو شكل مختلف تصوّر مى شود كه ما در اينجا يكى را «ارتباط در نتيجه» و دوّمى را «ارتباط در انگيزه عمل» نام مى گذاريم.منظور از ارتباط با خدا در نتيجه عمل، آن است كه تحت تأثير اين نعمتها به نحوى در حالات و معنويّات انسان و رابطه اى كه با خدا دارد تغييرى مثبت حاصل شود.
فى المثل، اگر استفاده از اين نعمتها، انسان را متوجّه خدا و ارزش والاى نعمتهاى او كند و روح تقدير و شكر و سپاس را در وى برانگيزد و يا بر علم و معرفت و خداشناسى وى بيفزايد و علم و قدرت و حكمت خدا را در نظر او بيش از پيش روشن و نمايان سازد، در اين صورت استفاده از زينتها مى تواند داراى ارزش مثبت باشد.اولياى خدا كه در دل تاريك شب هنگامى كه همه در بستر آرميده اند و خواب چشم و گوششان را بسته و عقل و هوششان را ربوده است به ياد خدا و براى عبادت برمى خيزند به آسمان و ماه ستارگان پرنور و كهكشانهاى درخشان و زينتها و زيباييهاى موجودات آسمانى خيره مى شوند به ياد خدا و قدرت و عظمت و جلال او مى افتند و رفته رفته غرق در ياد او مى شوند و آنچنان حواسّ و ادراكاتشان در هيبت و عظمت الهى متمركز مى شود كه ديگر هيچ چيز جز او نمى بينند؛ و يا با رؤيت و تأمّل و انديشه در اين عالم آينده جهان را مشاهده مى كنند، چنين رؤيت و مشاهده اى و اينگونه استفاده از زينتها از بالاترين ارزش اخلاقى برخوردار خواهد بود.

منظور از ارتباط در انگيزه اين است كه انگيزه انسان در استفاده از زينتها پيروى از دستورات الهى و آداب اخلاقى باشد. در اين بخش بطور عمده نظر ما اين است كه اسلام در بعض موارد توصيه و تأكيد دارد كه مؤمن از زينتها به طرز ويژه استفاده كند و در اين صورت است كه مؤمن با چنين انگيزه اگر با استفاده از زينتها به آرايش خود بپردازد و به سر و وضع خود برسد كار او ارزش مثبت دارد و كارى عبادى خواهد بود و در اينجا خوب است به يك نمونه بارز اشاره كنيم:اسلام به اجتماعات مؤمنين اهميّت زيادى مى دهد و به منظور انس گرفتن مؤمنين با هم دستورات زيادى دارد و از آنجا كه يكى از چيزهايى كه موجب انس افراد مى شود ظواهر مطلوب و آراستگى و پاكيزگى ظاهرى است، بويژه بر تزيين مؤمنين براى يكديگر اهتمام مىورزد تا از اين رهگذر رغبت آنان را براى معاشرت با هم افزايش دهد.كسى كه وضع آشفته و ژوليده اى داشته باشد، ديگران علاقه اى ندارند كه با او معاشرت كنند و با او انس بگيرند. اگر مؤمنين اينگونه به ظاهر خود بى اعتنا باشند، اين وضع آشفته خود كم كم موجب پراكندگى آنها خواهد شد و بنابراين، با هدفى كه اسلام در تألف و تعاطف مؤمنين با همديگر دارد سازشى ندارد.از اينجا است كه در اسلام زينت كردن مؤمنين به هنگام شركت در اجتماعات مطلوب و داراى ارزش اخلاقى مثبت است. به اين آيه شريفه قرآن بنگريم كه مى فرمايد:
«يا بَنى آدَمْ خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِد.»(1)[اى فرزندان آدم، به هنگام حضور در مساجد (و شركت در اجتماعات مسلمين) زينت خود را برگيريد].مؤمنين وقتى كه در مجامع اسلامى كه معمولا در مسجد تشكيل مى شود شركت مى كنند مى بايست ظاهر آراسته اى داشته باشند كه ديگران ميل و رغبت مصاحبت و گفتگو با آنها را داشته باشند.

«زينت» كه در اينجا مورد بحث است هم شامل لباس مى شود و هم موى سر و صورت. لباس تميز و سر و روى آراسته هم مشمول زينت است و به همين ملاك در ساير مجالسى هم كه مؤمنين دارند حتّى دو نفر مؤمنى كه با هم مواجه مى شوند مى بايست اين دستور اسلامى را رعايت كنند.در روايات زيادى آمده است كه پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم) هنگامى كه در مجامع مسلمانها حضور پيدا مى كردند و يا حتى براى ملاقات يك نفر مى رفتند، سر و وضع خودشان را آرايش مى دادند و حتى اگر آينه اى در دسترس نبود در آب صاف و زلال نگاه مى كردند تا متوجّه وضع سر و صورت خود بشوند و در ملاقات خود سر و صورتشان آشفته و ژوليده نباشد.احاديث فراوانى داريم حاكى از آن كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) علاقه فراوانى به عطر و بوى خوش داشتند و در بعضى از آنها آمده است كه يك سوم از مخارج سالانه آن حضرت براى تهيه عطر هزينه مى شد و اين به خاطر رعايت همين نكته بود كه لازم است مؤمن وضع خود را به شكلى سامان دهد كه مطلوب باشد و ديگران از معاشرت با او لذّت ببرند و در نتيجه اينگونه معاشرتها اهداف اسلام تأمين شود.از بعضى ديگر از آيات قرآن نيز كه لفظ طهارت در آنها به كار رفته مثل آيه
--------------------------------
1ـ اعراف/ 31.

«وَثِيابَكَ فَطَهِّر» [و لباست را پاكيزه ساز] و آيه «اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوّابينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ.» [خداوند توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست مى دارد.] مى توان استظهار كرد كه زينت مطلوب است در همين رابطه، از آنجا كه اسلام به اجتماعات مؤمنين زياد اهميّت مى دهد، به منظور انس گرفتن آنان با هم و تشكيل چنين اجتماعاتى، آداب و دستوراتى دارد و بويژه، بر تزيين آنان براى يكديگر و آراستگى لباس و سر و وضع و نظافت و پاكيزگى به شدّت اهتمام مىورزد.كسى كه ظاهرى آشفته و سر و وضعى ژوليده دارد و نظيف و معطّر نيست، ديگران علاقه اى به معاشرت و انس گرفتن با او را ندارند و اگر مؤمنين به ظاهر خود بى اعتنا باشند، به تدريج جمع آنها به پراكندگى گرايش پيدا خواهد كرد و اين با تعاطف و انس گيرى مؤمنين و نزديك شدن و برادرى مسلمانان كه از اهداف عمده اسلام است، سازش ندارد.خداوند در يكى از آيات قرآن مى گويد:«يا بَنى آدَمَ خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُّلِ مَسْجِد.»(1)
[اى فرزندان آدم به هنگام حضور در مساجد (و شركت در اجتماعات مسلمين) زينت خود برگيريد].مؤمنين وقتى در مجامع اسلامى، كه معمولا در مساجد تشكيل مى شود، شركت مى كنند، مى بايست ظاهرى آراسته داشته باشند تا ديگران به مصاحبت و گفتگوى با آنها رغبت كنند. اين يك دستور اخلاقى است و ارزش مثبت دارد. زينت، در آيه بالا مطلق است و شامل آراستگى و نظافت لباس و بدن و موى سر و صورت، و غيره مى شود. در ساير مجالسى كه مؤمنين در غير مسجد هم دارند، هر چند كه مجلسى از دو نفر از مؤمنين باشد، اين ملاك وجود دارد.در بسيارى از روايات، وارد شده است كه پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) هنگامى كه در
--------------------------------
1ـ اعراف/ 31.

مجامع مسلمانها حاضر مى شدند و حتى اگر براى ملاقات با يك نفر مى رفتند، سر و وضع خود را آرايش مى دادند و حتى اگر آينه اى در دسترس نبود در آب صاف، سر و وضع خود را نگاه مى كرد كه آشفته و ژوليده نباشد.در روايات ديگرى آمده است كه آن حضرت، عطر را زياد دوست مى داشت؛ تا آنجا كه از بعضى روايات استفاده مى شود، يك سوم از مخارج سالانه ايشان براى فراهم كردن عطر هزينه مى شد، اينها همه گوياى آن است كه اسلام به زينت و آراستگى ظاهرى اهتمام مىورزد تا زمينه انس و الفت و معاشرت مؤمنين با هم زياد و اهداف اسلام، به كمك اجتماعات و ارتباطات آنان، پياده شود.مطلوب بودن زينت را، از برخى آيات ديگر قرآن نيز، مثل: آيات مربوط به طهارت كه اطلاق آنها، هر نوع نظافت و آراستگى و تزيين را شامل مى شود مى توان استفاده كرد.مثل آيه اى كه در آن مى فرمايد:«وثيابك فطهّر والرّجز فاهجر.»(1)[و لباست را پاكيزه كن و از هر ناپاكى دورى گزين].و آيه ديگرى كه در آن مى فرمايد:«اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوّابينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ.»(2)[خداوند توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست مى دارد].
--------------------------------
1ـ مدثّر/ 4 و 5.
2ـ بقره/ 222.