عواطف منفى
در اينجا سؤال اين است كه آيا همانطور كه عاطفه طبيعى مثبت داريم، عاطفه طبيعى منفى هم وجود دارد؟ و آيا بدون وجود علّت خارجى، انسان نسبت به انسان يا انسانهاى ديگر احساس نفرت مى كند؟در پاسخ بايد بگوييم: وجود عاطفه منفى طبيعى در انسان، قابل اثبات نيست و نمى توان گفت: همانگونه كه يك عاطفه مثبت طبيعى بين پدر و فرزند هست، يك عاطفه طبيعى منفى هم در انسان، نسبت به بعضى از انسانهاى ديگر وجود دارد. زيرا، نه تجربه وجود آن را اثبات مى كند و نه از قرآن كريم مى توان به وجود آن پى برد.البته، در عواطف ثانوى، هم نوع منفى وجود دارد و هم مثبت. زيرا، عواطف ثانوى، غير مستقيم و تحت تأثير عوامل خارجى در روان انسان به وجود مى آيند و عوامل مختلف، منشأ تحقق عواطف مختلف هستند: برخى از عوامل، عواطف مثبت را پديد مى آورند و عوامل ديگرى، عواطف منفى و كدورت و نفرت، دشمنى و كينه را ايجاد مى كنند.ريشه و اساس عواطف ثانوى باز مى گردد به اين كه شخص ديگرى واسطه دستيابى به يكى از مطلوبهاى انسان و يا عامل از دست دادن آن بشود كه در نتيجه، عواطف ثانوى مثبت و منفى در روان انسان تحقّق خواهد يافت. مثلا، انسان علم را دوست مى دارد، غذا و پوشاك و مسكن مى خواهد، پول و مال را، غير مستقيم و براى تحصيل نيازهاى ابتدايى چون غذا و پوشاك، مطلوب مى داند؛ حال، اگر شخص ديگرى اينها را در اختيار او بگذارد و واسطه تحصيل اين مطلوبهاى انسان شود، مورد محّبت و عواطف مثبت انسان قرار خواهد گرفت.برعكس، اگر كسى سبب محروم شدن انسان از يكى از مطلوبها و ارزشهاى نامبرده شود، او كه واسطه از دست دادن مطلوبهاى انسان شده است، مورد نوعى عاطفه منفى انسان قرار خواهد گرفت.