|
رابطه دنيا و آخرت
پاسخ ما به پرسش فوق اين است كه نعمتهاى دنيا با نعمتهاى آخرت و نيز نعمتهاى آندو، به اصطلاح، نه «مانعة الجمع» هستند و نه «مانعة الخلوّ»، و كاملا ممكن است شخصى در دنيا وآخرت هر دو سعادتمند باشد و نيز اين هم ممكن است كه در هر دو جهان محروم و از سعادت هر دو عالم بى‌بهره باشد. آيات زيادى در قرآن داريم كه شاهد بر اين مدّعا هستند و بر اين حقيقت دلالت مى‌كنند كه نه بين وجود نعمتهاى دنيوى با نعمتهاى اخروى و نه بين وجود يكى از اين دو نعمت با عدم نعمت ديگر هيچ ملازمه‌اى نيست و به عبارتى ميان اين دو نعمت نه تلازم وجود دارد و نه تعاند؛ بلكه، بهره‌مند شدن از نعمتهاى دنيوى و اخروى و محروم شدن از هر دو و يا بهره مند شدن از يكى و محروم شدن از ديگرى، هر يك علل و عوامل ويژه و ملاكات خاصّ خود را دارند. در قرآن از كسانى مثل حضرت سليمان(عليه السلام) ياد مى‌كند. كه هم دنيا را دارند و هم آخرت را و درباره حضرت ابراهيم(عليه السلام) مى‌فرمايد: «وَاتَيْناهُ فِى الْدُّنْيا حَسَنَةً وَاِنَّهُ فِى الاْخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحين»(1) و اعطا كرديم به وى در دنيا سعادت را و او در آخرت از شايستگان است. چنانكه درباره بعضى از مؤمنين مى‌فرمايد:«فَاَتاهُمُ اللّهُ ثَوابَ الدُّنْيا وَحُسْنَ ثَوابِ الاْخِرَة»(2) پس اعطا كردشان خداوند پاداش دنيا و نيكى پاداش آخرت را. و در آيه ديگر باز هم درباره حضرت ابراهيم(عليه السلام) مى‌فرمايد:
«وَلَقَدِ اصْطَفَيْناهُ فِى الدُّنْيا وَاِنَّهُ فِى الاْخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحين»(3) و حقّاً كه برگزيديم وى (حضرت ابراهيم) را در دنيا و او در آخرت از شايستگان است. از آيات فوق نتيجه مى‌گيريم كه: انسان مى‌تواند از نعمتهاى دنيا بهره‌مند شود ومع‌الوصف، در آخرت هم سعادتمند باشد. چنانكه از آيات ديگرى نيز مى‌توان دريافت امكان اين حقيقت را نيز كه انسان در هر دو جهان زيانكار و از نعمتها و لذايذ آن دو محروم باشد. در يك آيه، خداوند درباره يكى از چهار گروه از گروههاى انسانى كه در سوره حج بيان داشته است به كسانى اشاره مى‌كند كه متزلزل ومذبذبند و پيوسته يك قدم به جلو و يك قدم به عقب مى‌نهند، در كنار و حاشيه دين حركت مى‌كنند و در انتظار فرصتهاى بعدى تا اگر وضع دين و دينداران خوب شد جلوتر آيند و اگر نه زود عقب‌نشينى كنند. خداوند درباره اينان مى‌گويد:
--------------------------------
1. نحل/ 122.
2. آل عمران/ 148.
3. بقره/ 130.
«خَسِرَ الدُّنْيا وَالاْخِرَةَ ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبين»(1). و نيز در آيه ديگرى آمده است كه: «لَهُمْ فِى الدُّنْيا خِزْىٌ وَلَهُمْ فِى الاْخِرَةِ عَذابٌ عَظيم»(2)برايشان در دنيا خوارى، و برايشان در آخرت عذابى بزرگ است.يعنى آن كسانى كه مردم را از ياد خدا در مساجد باز مى‌دارند و سعى در ويرانى آنها دارند مشمول خوارى دنيا و عذاب بزرگ آخرت هستند. و در آيه ديگرى چنين آمده است كه:
«لَهُمْ عَذابٌ فِى الْحَيوةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الاْخِرَةِ اَشَقُّ وَ مَالَهُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ واق.»(3)برايشان (كسانى كه مردم را از راه خدا باز مى‌دارند) محنتى است در زندگى دنيا و محنت آخرت سخت‌تر است و نيست برايشان از (طرف) خداوند نگهبانى. در قرآن نظير اين مضامين فراوان است و از مجموعه آنها نتيجه مى‌گيريم چنين نيست كه اگر كسى در دنيا بدبخت شد در آخرت سعادتمند باشد چه بسا كه چنين شخصى در آنجا نيز بدبخت‌تر باشد. چنانكه ممكن است كسى در هر دو جهان متنعّم باشد و نيز مى‌شود كسى دنيا را داشته باشد و آخرت نداشته باشد. خداوند براى بعضى از كفّار زمينه‌اى را فراهم مى‌آورد كه در دنيا از نعمتهاى فراوان بهره‌مند شوند تا در آخرت عذابشان افزون گردد كه در اصطلاح قرآن به آن «استدراج»گويند. در آيه‌اى چنين مى‌خوانيم كه:«وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا اَنَّما نُمْلى لَهُمْ خَيْرٌ ِلاَنْفُسِهِمْ اِنَّما نُمْلى لَهُمْ لِيَزْدادُوا اِثْماً وَلَهُمْ عَذابٌ مُهينٌ.»(4)و گمان نبرند آنان كه كافر شدند اينكه به آنان مهلت مى‌دهيم برايشان خوب است؛اينكه به آنان مهلت مى‌دهيم براى آن است كه در گناه افزون شوند و برايشان عذابى خوار كننده است. اينان نعمت دنياشان زياد است ولى در آخرت بدبخت هستند. عكس اين هم ممكن است كه مؤمنين در دنيا به دست جبّاران و...گرفتار ولى در آخرت در زير سايه رحمان و در پرتو
--------------------------------
1. حج/ 11.
2. بقره/ 114.
3. رعد/ 34.
4. آل عمران/ 178.
رحمت و عنايت وى سعادتمند باشند. پس ميان نعمتهاى دنيوى و اخروى و نقمتهاى آن دو نه تعارض و تعاند هست و نه تلازم و تقارن؛ بلكه، اجتماع و فرقتشان همه‌اش اتّفاقى و بالعرض بوده و هر يك تابع قانون ويژه و سنن الهى حاكم بر آن مى‌باشد. همان سنّتهاى الهى كه خداوند عالم در تدبير انسانها دارد و نعمتهاى دنيا و بلاهايش همه براى آزمايش خواهد بود؛ چنانكه او خود مى‌گويد: «وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِ وَ الْخَيْرِفِتْنَةً وَ اِلَيْنا تُرْجَعُون»(1) و مبتلا كنيم شما را به بد و خوب براى آزمايش و به سوى ما باز گردانده مى‌شويد.
|