|
دومين مرحله توجه
بعد از اينكه انسان توجه پيدا كرد در عالم چنين حقايقى نيز ممكن است وجود داشته باشد؛ طبعاً، در گام نخست براى او شك و ترديد پيدا مى‌شود و از خود مى‌پرسد آيا آنچه انبياء مى‌گويند حقيقت دارد يا ندارد؟ براى پاسخگويى به اين پرسش بر انسان لازم است براى تحصيل علم تحقيق كند؛ ولى، در اين مرحله خيلى از افراد به ظنّ اكتفا مى‌كنند و زحمت حلّ قاطعانه مسئله را به خود نمى‌دهند؛ بلكه، همين كه گمانشان به يك طرف چربيد روى همان نقطه توقف مى‌كنند حال آنكه توقف در اين مرحله اصلا درست نيست و نمى‌تواند نسبت به كشف حقيقت براى انسان آرامش‌بخش و اطمينان آور باشد؛ بلكه، چه بسا انسان را از حقيقت دور سازد و سبب گمراهى وى گردد. از اينجاست كه قرآن با پيروى از گمان به مبارزه برخاسته وى را به طلب علم و يقين، ترغيب و تشويق مى‌كند. آيات بسيارى به مبارزه با ظن‌گرايى برخاسته و تكيه دارند بر اينكه بايد اساس كار انسان علمى و يقينى باشد از آن جمله مى‌فرمايد:«وَ ما يَتَّبِعُ اَكْثَرُهُمْ اِلاّ ظَنّاً اِنَّ الظَّنَّ لا يُغْنى مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً.»(2)و پيروى نمى‌كنند بيشتر آنان جز از گمان (در صورتى كه) محقّقاً، گمان (انسان را) ذره‌اى از حق بى‌نياز نمى‌سازد.
--------------------------------
2. يونس/ 36.
نيز در آيه ديگرى مى‌فرمايد: «وَ اِنْ تُطِعْ اَكْثَرَ مَنْ فِى اْلاَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبيلِ اللّهِ اِنْ يَتَّبِعُونَ اِلاَّ الظَّنَّ وَ اِنْ هُمْ اِلاّ يَخْرُصُونَ.»(1)
و اگر از بيشتر كسانى كه در زمينند پيروى كنى ترا از راه خدا گمراه كنند كه جز گمان را دنبال نمى‌كند و جز تخمين نمى‌زنند.
بنابراين، پس از توجه و پيدايش شكّ و ترديد، بر انسان لازم است با تلاش و كوشش آن را به يقين تبديل كند. و در آيه ديگر مى‌فرمايد: «وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ.»(2)و دنبال نكن آنچه را كه به آن علم ندارى. طبيعى است كه براى ورود در اين مرحله و پيدايش علم و يقين، تلاش لازم است و به آسانى علم به حقايق براى انسان پيدا نمى‌شود. بنابراين، نسبت به توحيد و نبوت و معاد كه اصول ايمان هستند اگر شكّ دارد بايد با سعى و تلاش و تحقيق، علم و يقين به آنها را براى خود فراهم آورد. قرآن كريم راههايى براى تحصيل يقين به مردم ارائه داده و ادله‌اى را بر توحيد و معاد و نبوّت اقامه كرده است كه ما در بحثهاى گذشته تا حدودى آنها را بررسى كرده‌ايم. انسان كه مى‌خواهد ايمان بياورد نخست بايد به سراغ اين ادلّه برود؛ چرا كه، بديهى است كه اگر بخواهيم به حقايق فوق، ايمان بياوريم، نخست بايد علم به آنها پيدا كنيم و اگر علم حاصل نشود ايمان پديد نمى‌آيد.
--------------------------------
1. انعام/ 116.
2. اسراء/ 36.
|