2 ـ سرعت گرفتن در خيرات
قرآن مجيد در آيات متعددى، مؤمنان را به مسارعت در خيرات و پيشى گرفتن از يكديگر دعوت مى كند، از جمله در آيه 114 سوره آل عمران در توصيف جمعى از مؤمنان راستين مى فرمايد: «...وَ يُسارِعُونَ في الخَيراتِ وَ اولئكَ مِن الصَّالِحينَ... آنها كسانى هستند كه در انجام كارهاى نيك سرعت كرده و بر يكديگر پيشى مى گيرند و آنها از صالحانند».
و در سوره انبيا آيه 90 در توصيف جمعى از پيامبران بزرگ، مانند «زكريّا» و «يحيى» مى فرمايد: «...اِنَّهُم كَانُوا يُسارِعُون في الخَيراتِ...; آنها در كارهاى خير به سرعت اقدام مى كردند و بر ديگران پيشى مى گرفتند».
و در آيه 61 سوره مؤمنون، در شرح صفات برجسته مؤمنان آمده است: «اُولئكَ يُسارِعُونَ في الخَيراتِ وَ هُم لَها سَابِقُونَ; آنها در كارهاى نيك به سرعت اقدام مى كنند و از ديگران پيشى مى گيرند».
در آيه 133 سوره آل عمران، اين مسئله به عنوان يك دستور عام خطاب به همه مؤمنان آمده است: «وَ سَارِعُوا اِلَى مَغفِرَة مِن رَبِّكُم وَ جَنَّة عَرضُهَا السَّمَاوَاتُ وَ الاَْرضُ
اُعِدَّتْ لِلمُتَّقينَ; شتاب كنيد و پيشى بگيريد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان، در رسيدن به بهشتى كه وسعت آن به اندازه آسمان ها و زمين است كه براى پرهيزكاران آماده شده است».
در آيه 148 سوره بقره، همين معنى تحت عنوان مسابقه در خيرات مطرح شده است: «...فَاستَبِقُوا الخَيراتِ...; در نيكيها (و اعمال خير) بر يكديگر سبقت جوييد».
بديهى است «مسارعه» در خيرات با مسابقه در خيرات، هر دو اشاره به يك حقيقت دارد و در واقع لازم و ملزوم يكديگرند; زيرا، سبقت جستن بدون سرعت در عمل، امكان پذير نيست و هر كسى سريعتر راه را سوى مقصود بپيمايد، بى شك زودتر به مقصود مى رسد.
در روايت اسلامى اشارات بسيار پرمعنى و جالبى نسبت به اين موضوع ديده مى شود كه گلچينى از آنها را در ذيل مى آوريم:
1 ـ رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايند: «اِنّ اللّهَ يُحِبُّ مِنَ الخَيْرِ مَايُعَجَّلُ; خداوند كار نيكى را دوست دارد كه با سرعت انجام شود».(1)
2 ـ در حديث ديگرى از اميرمؤمنان على (عليه السلام) آمده است: «بَادِرُوا بِعَمَلِ الخَيرِ قَبلَ اَن تُشغَلُوا عَنْهُ بِغَيرِهِ; در انجام كارهاى نيك سرعت كنيد، پيش از آن كه چيزى شما را به خود مشغول سازد و از آن باز دارد».(2)
3 ـ در احاديث متعددى از امام صادق (عليه السلام) اين مضمون ديده مى شود: «مَن هَمَّ بِخَير فَلْيُعَجِّلْهُ وَ لا يُؤَخِّرْهُ; كسى كه تصميم به كار نيكى مى گيرد، بايد در آن شتاب كند و تأخير نيندازد».(3)
4 ـ در حديث ديگرى همين معنى به صورت مشروح ترى از همان امام بزرگوار نقل شده است: «اِذا هَمّ اَحَدُكُم بِخَير اَو صِلَة فَاِنّ عَن يَمينِهِ وِ شِمالِهِ شَيطانَينِ فَلْيُبادِرْ لايَكُفّاهُ عَن ذَلِك; هنگامى كه كسى از شما تصميم بر انجام كار خير يا بخشيدن چيزى به كسى
گرفت، بايد مواظب باشد كه در طرف راست و چپ او دو شيطان هستند; بنابر اين بايد به سرعت اقدام كند، مبادا آن دو شيطان (با وسوسه هاى خود) او را از اين كار باز دارند».
5 ـ اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى فرمايند: «لَيسَ مِن عَادَةِ الْكِرامِ تَأخيرُ الاَْنعامِ (1); تأخير در بخشش از عادت كريمان نيست».
6 ـ امام باقر(عليه السلام) مى فرمايند: «مَن هَمَّ بِشَىْء مِنَ الخَيرِ فَلْيُعَجِّلْهُ فَاِنَّ كُلَّ شَىْء فيهِ تَأخيرٌ فَاِنَّ لِلشَّيطانِ فيهِ نَظْرَةً; كسى كه تصميم بر كار نيكى مى گيرد، بايد شتاب كند; زيرا هر چيزى كه در آن تأخير باشد، شيطان در آن نظر دارد (و با وسوسه هاى خود، تصميم انسان را تضعيف مى كند».
كوتاه سخن اين كه در برابر كارهاى خير، هميشه موانع و وسوسه هاى شياطين جن و انس وجود دارد; به همين دليل هنگامى كه مقدمات آن فراهم گردد، بايد شتاب كرد، مبادا افراد تنگ نظر، كوتاه فكر و شيطان صفت، سنگهايى در راه آن بيندازند. ضمناً بايد ميان سرعت در انجام كار و عجله مذموم كه مربوط به قبل از فراهم شدن مقدمات لازم براى انجام كار است، تفاوت گذاشت.
اين سخن را با حديثى از اميرمؤمنان على (عليه السلام) پايان مى دهيم: «لاتُؤَخِّر اِنالَةَ الْمُحتَاجِ اِلَى غَد، فَاِنَّكَ لاتَدْرِى مَا يَعْرِضُ لَكَ وَ لَهُ في غَد(2); كمك به نيازمندان را به فردا ميفكن; زيرا نمى دانى فردا براى تو و براى او چه پيش مى آيد اى بسا! توان تو از ميان برود، يا نياز او».