چند نكته مهم
1 ـ مفهوم عجله و شتابزدگى
عجله و شتابزدگى به عنوان يك خوى زشت و ناپسند كه در اعمال انسان به صورتهاى گوناگون آشكار مى شود، به اين معنى است كه انسان، پيش از فراهم شدن مقدمات انجام كار، اقدام به انجام آن كند، كارى كه نتيجه آن چيزى جز شكست يا انجام ناقص نخواهد بود.
اين بدان مى ماند كه انسان ميوه را پيش از رسيدن و قابل استفاده شدن از درخت بچيند; كارى كه نتيجه اش ضايع شدن ميوه يا كم شدن فايده آن است. يا اين كه قبل از آمادگى زمين، بذرافشانى كند كه نتيجه اش نابودى بذر يا كاهش محصول خواهد بود.
اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى فرمايند:«وَ مُجْتَنِى الثَّمَرةِ لِغَيرِ وَقتِ اِيناعِهَا كَالزّارعِ لِغَيرِ اَرْضِهِ; كسى كه ميوه را پيش از رسيدن بچيند، همچون كسى است كه بذر خود را در زمين نامناسبى (مانند شوره زار) بپاشد. (كه نيرو و سرمايه خود را تلف كرده و نتيجه اش عايدش نمى شود».(1)
«عجول» به افرادى گفته مى شود كه در گفتار و رفتار و سؤال و درخواست خود، دستپاچه اند و صبر و حوصله لازم را براى رسيدن به مقصد، از راه صحيح آن ندارند; به همين دليل، اغلب گرفتار مشكلات و ناكامى ها مى شوند.
نقطه مقابل «عجله و شتابزدگى»، تأنّى، اناة، خويشتن دارى، تحمل، حوصله، طمأنينه و وقار است.
«عجله» را نبايد با «سرعت» كه بار مثبت دارد، اشتباه كرد. سرعت آن است كه انسان بعد از فراهم شدن مقدّمات، اتلاف وقت نكند و فرصت را از دست ندهد و به سوى مقصد بشتابد; كارى كه مسلماً سبب پيروزى و نجات و موفقيت است. در موارد بسيارى، ميان مصاديق و موارد عجله و سرعت اشتباه شده است و يا گروهى براى توجيه اعمال نادرست خود، تنبلى و بى حالى و از دست دادن فرصت ها را تحت عنوان ترك
عجله و شتابزدگى توجيه مى كنند; در حالى كه فرق اين دو كاملا واضح و روشن است و اين كه مى بينيم، بعضى از روايات، عجله را از اسباب پشيمانى و تأنّى را سبب سلامت شمرده است، به خاطر همان است كه در بالا اشاره شد.
اين سخن را با حديثى از اميرمؤمنان على (عليه السلام) كه بيان روشنى بر تفاوت مفهوم عجله و سرعت در كارهاست، پايان مى دهيم: «اِيّاكَ وَ العَجَلَةَ بِالاُمُورِ قَبْلَ اَوانِهَا، وَ التَّساقُطَ فِيها عِندَ اِمْكانِها; از شتاب كردن در كارها، قبل از رسيدن موعد آنها بپرهيز و نيز از سستى در كارها به هنگام رسيدن زمان آن (و فراهم شدن اسباب) بپرهيز».(2)