پديدهي سقاخانهسازي در تهران نيز چون اکثر شهرهاي کشور، قدمتي نامشخص دارد؛ با اين حال بستگي تنگاتنگ آن با مذهب تشيع به هيچ روي قابل انکار نيست. چنانچه اشاره شد، توسعهي سريع تغير و تحولات کنترل نشده بافت شهر تهران، اکثر يادمانهاي قديمي اين گونه بناها را دستخوش ويراني و تغييرات بسيار است. وجود تعداد بسياري در محلههاي قديمي اين شهر تأييدي بر اين مسأله است که اين عناصر، ساختارهاي سادهاي نيستند که در يک برههي زماني
[ صفحه 193]
خاص ايجاد شده باشند. خصوصا توجه پادشاهان صفوي به منطقهي تهران، که ظاهرا عنايت خاصي نيز به اينگونه ابنيه داشتهاند؛ احتمال وجود و بلکه فراواني اين عناصر را، در اين دوران به طور منطقي قوت ميبخشد. اما عدم وجود مدارک کافي مانع بزرگي در اثبات اين موضوع است و چنان که در بالا نيز اشاره به اين گونه اماکن دارد، تعداد سقاخانههاي معروف تهران را تا قبل از دوران فتحعلي شاه 3 باب ذکر کرده است. به هر حال کمبود مدارک تاريخي، ما را در بررسي موقعيت اجتماعي سقاخانههاي تهران، به دوراني که مانع تاريخي بيشتر به اين ابنيه پرداختهاند و نيز زماني که حافظه عامه و اهالي محلههاي قديمي ياري ميدهد، محدود ميکند.
بر اساس اين گونه ملاحظات، در اين قسمت سعي ميشود تا ضمن بررسي سقاخانههاي مشهور و قديمي تهران، خصوصيات کلي گروهي از سقاخانههاي داير کنوني آن نيز به بحث گذارده شود و فهرستي هر چند ناقص، از سقاخانههاي تهران ارائه گردد، تا به اين ترتيب پراکندگي نسبي و چگونگي استقبال عمومي مردم نسبت بدين پديده اجتماعي و مذهبي، در گذشته و حال نمودار شود. ضمنا به منظور سهولت بيشتر در بررسي و ارائه مطالب، اين قسمت بر اساس فهرست الفبايي نام، و در مواردي که تشابهاتي از نظر نام و مکان سقاخانهها وجود داشته، با ذکر موارد تشابه، از شهرت کلي اماکن عمومي شهر، بهره گرفته شده است.
|