چنان‏که اشاره شد اصولا فلسفه احداث سقاخانه‏ها ارتباط تنگاتنگي با واقعه اسفبار عاشورا، به خصوص شهادت حضرت ابوالفضل (عليه‏السلام) دارد، که موکل اصلي آب اين‏گونه مکان‏ها نيز شمرده مي‏شود. بنابراين سقاخانه‏هاي متعددي را در تهران مي‏توان مشاهده کرد که به نام يا القاب اين شخصيت بزرگ شيعه، مسمي گشته‏اند. البته در مورد ديگر سقاخانه‏هايي که به نام‏هاي ديگري چون نام باني يا نام محله، کوچه و گذر، شهره هستند [ صفحه 227] نيز در واقع وضعيت به گونه فوق است، با اين تفاوت که شهرت اشخاص يا مناطق مورد نظر، موجباتي براي مشخص کردن اين سقاخانه‏ها، از ديگر سقاخانه‏هاي احتمالي موجود در محله فراهم کرده است و اين موضع به هيچ وجه از اهميت و ارادت به موکل اين مکان‏هاي مقدس - که دليل اصلي احداث آنهاست - را کم نمي‏کند. به عنوان نمونه‏هايي چند از سقاخانه‏هايي که به نام يا القاب اين سردار بزرگ اسلام شهره هستند، مي‏توان به موارد ذيل اشاره کرد: - سقاخانه حضرت ابوالفضل (عليه‏السلام) واقع در خيابان خيام، کوچه مشتاقي، انتهاي کوچه صفري؛ که از نمونه سقاخانه‏هاي کوچک و محقر تهران است. اين سقاخانه که گاه به نام سقاخانه‏ي سيد نصرالدين نيز خوانده مي‏شود، به شکل فرورفتگي مختصر رفي شکلي ديوار آجري خانه مجاور خود است. افراد محلي قدمت اين سقاخانه کوچک را حدود 70 سال ذکر مي‏کنند. باني اين سقاخانه مشخص نيست و با اين که در واقع جزئي از ملک خود است، ولي فعلا به صورت مستقل اداره مي‏شود و توليت آن را اهالي محل برعهده گرفته‏اند. در حال حاضر فضاي داخلي اين سقاخانه که در طول زمان بارها مرمت شده، پوشيده از کاشي سفيد رنگ ساده‏اي است و منبع آب اين نيز از لوله‏کشي شهري تأمين مي‏گردد. دو دريچه فلزي ساده، فضاي کوچک داخلي سقاخانه را از بيرون حفاظت مي‏کنند. به طوري که اهالي محل اظهار مي‏دارند در قديم داخل اين مکان، مملو از شمع‏هايي بوده که به نذر روشن گشته و روشنايي دلچسب آن در شب‏هاي تاريک، بهترين راهنماي رهگذران اين کوي بوده است. - نمونه ديگري از سقاخانه‏هاي داير کنوني تهران که در وضعيت نسبتا خوبي قرار دارد، سقاخانه‏اي موسوم به سقاخانه‏حضرت ابوالفضل (عليه‏السلام) واقع در [ صفحه 228] کوچه آب انبار معير کوچه مهدويان احدي، به شماره پلاک 70 است. فضاي داخلي و دود گرفته اين سقاخانه کوچک، واجد تزيينات گچ‏کاري و آيينه‏کاري‏هاي زيبا و ارزشمندي است. چشمه آب اين سقاخانه نيز شامل شير آبي است که به آب لوله‏کشي شهري متصل بوده و در فصول سرد سال معمولا بسته مي‏شود. قدمت بناي اين سقاخانه را بيش از 35 سال تخمين مي‏زنند. باني خير اين سقاخانه شخصي به نام آقاي مشتاقي بوده که بناي آجري سقاخانه فوق، در جنب خانه وي قرار داشته است. در حال حاضر توليت اين بناي آجري بر عده صاحب کنوني خانه است. - سقاخانه‏ي حضرت ابوالفضل (عليه‏السلام) واقع در محله دروازه دولاب، بازارچه سيد ابراهيم، کوچه آبشار، نيز نمونه ديگري از اين قبيل سقاخانه‏ها است. بناي ساده آجرين اين سقاخانه، داراي پنجره فلزي است که قفل و دخيلي چند بر آن بسته‏اند. قدمت اين بنا به قول متقدمين محلي، حدود 100 سال تخمين زده مي‏شود. البته بناي حاضر در واقع صورت دوباره‏سازي شده سقاخانه‏ي قديمي محل است و در حدود 25 سال پيش بنا شده است. در باب مشخصات و تزيينات بناي اوليه اين سقاخانه اطلاع چنداني در دست نيست. فقط همين‏قدر مشخص شده که بناي قديمي داراي کارشي‏کاري‏هايي بوده که به دليل مرور زمان صدمات فراواني ديده و حين بازسازي به کلي از بين رفته است. - سقاخانه باب‏الحوائج [يا سيد جزايري] واقع در خيابان اميرکبير، کوچه شهيد علي‏رضا جاويد، پلاک 118، نمونه ديگري از سقاخانه‏هاي منتسب به حضرت ابوالفضل (عليه‏السلام) است. قدمت اين سقاخانه را بيش از 70 سال تخمين مي‏زنند. باني اين مکان، جد بزرگ حاج علي اکبر جزايري از معتمدان محل مي‏باشد. اين سقاخانه به صورت فرورفتگي سرتاسري استوانه‏اي شکلي، به ارتفاع حدود دو [ صفحه 229] متر، در ديوار خانه مسکوني آقاي جزايري است. مصالح اين بنا از آجر بوده و جدار فضاي داخلي آن با لايه‏هاي ضخيمي از گچ که نشان از مرمت‏هاي مکرر آن دارد اندوده شده است. همچنين قسمت بيروني و اطراف سر در قوسي شکل اين بنا، پوشيده از کاشي‏هاي کتيبه‏داري، مزين به متوني در باب نام سقاخانه و نيز سلام و ثناي حضرت حسين بن علي (عليه‏السلام) و اصحاب وي است. نام استاد کاشي‏کار در ذيل اين کتيبه‏ها، استاد اسدالله ذکر شده است. گويا قبل از آمدن آب لوله‏کشي، در داخل اين سقاخانه، منبع آب فلزي تعبيه گشته بود که به شکل دستي از آب قنات حاج علي‏رضا پر مي‏شده است. در حال حاضر از اين سقاخانه با وجود لوله‏کشي داخل آن، فاقد آب است. پنجره‏اي با نرده‏هاي آهنين که قفل و دخيلي چند بر آن بسته‏اند نيز حافظ فضاي داخلي بي‏تکلف اين سقاخانه است. سيني جا شمعي و تعدادي شمع نيم سوخته داخل آن، نشان ديگري از ارادت مريدان اين مکان است. - شايسته است اشاره‏اي نيز به سقاخانه کاملا نوسازي شده قمر بني‏هاشم، واقع در بازارچه حاج تقي طرخاني [بازارچه شاپور يا قوام‏الدوله سابق] بشود. قدمت وجود اين سقاخانه محلي کمک‏هاي کسبه محل، بيش از 60 سال تخمين زده شده است و به ساختماني آجري، با تزيينات کاشي زيبايي مبدل گشته است. از اشياي قديمي واقع در بناي اين سقاخانه که در گذشته خشتي و آجري بوده، اثري باقي است. در حال حاضر آبگير آن را يخچال آب‏سردکني که موقوفه خانمي به نام مرحومه خانم شاه محمود است، تشکيل مي‏دهد. اين سقاخانه در حال حاضر شمع خانه ندارد و نذورات آن را که معمولا نقدي است؛ معتمد محل جمع‏آوري و صرف مخارج و هزينه‏هاي آن مي‏کند. [ صفحه 230]