بناي اين سقاخانه به نام نوروزخان ايشيک آقاسي، باني آن شهرت دارد. نوروزخان پسر الهوردي خان عزالدين لوي قاجار، از ياران محمدحسن خان قاجار بود (اعتماد السلطنه: 1364، ج 1، ص 858). وي در دوره سلطنت فتحعلي شاه قاجار، سمت ايشيک آقاسيباشي [رئيس تشريفات] و حاجب باري او را داشته است.
از آثار منسوب به اين شخصيت، تکيه نوروزخان، سقاخانه نوروزخان و حمام نوروزخان، در تهران بوده که حمام آن خراب و به کلي از ميان رفته، ولي آثاري از تکيه و سقاخانهاش تا مدتها پايدار مانده و به نام او شهرت داشته است (بامداد: 1347، ج 3، ص 394). البته گاهي تکيه نوروزخان را تکيهي حسام السلطنه نيز ميخوانند، که منظور حسام السلطنه مراد ميرزا، است که خانههاي وسيع او
[ صفحه 220]
نزديک سقاخانه نوروزخان و در حقيقت در اول محله بازار، قرار داشت. وي عموي ناصرالدين شاه و فاتح هرات بود (حسيني بلاغي: 1350، ص 52 ط) و به عقيده آقاي حسيني بلاغي، بناي تکيهي نوروزخان واقع در قرب مدرسه آصفيه، از حسام السلطنه است.
اينکه چرا اين گونه اماکن خاص براي تکيه و سقاخانه در نظر گرفته ميشده، چنانکه قبلا نيز گذشت ريشهاي قديميتر از زمان نوروزخان و قاجار داشته است، به طوري که به عقيدهي آقاي کريمان به احتمال زياد، بيشتر اين آثار متعلق به روزگاري است که تهران صورت ديه داشته و شايد که اصل و منشأ پارهاي از اماکن متبرکه تهران، حتي به روزگار پيش از اسلام ديه طهران نيز برسد (کريمان: 1356، ص 161).
به هر تقدير قدمت سقاخانه، آرايهبنديهاي بنا، و تزيينات داخلي سقاخانه، به همراه جاي پاي سنگي آن، سقاخانه نوروزخان را در سراسر شهر تهران مشهور کرده بود. دير زماني بود که مردم اين شهر از نقاط دور و نزديک، براي زيارت جاي پاي سنگي اين سقاخانه، گرد ميآمدند و در پاي آن مراد خواسته و شمع روشن ميکردند و نذر و نياز ميکردند.
|