از آغاز سده‏ي چهارم هجري، حاجبان و درباناني بر مرقد امام حسين عليه‏السلام و مرقد ابوالفضل عليه‏السلام گماشته شدند تا حرمت اين دو بارگاه را پاس بدارند و آن جا خدمت گزارند. معمولا «سادن» يا همان توليت حرم، از بزرگان خاندان‏هاي علوي و گاه غير علوي عراق بوده و در بيشتر اوقات يکي از عالمان عهده‏دار اين سمت شده است. توليت از سمت‏هاي مهمي است که از روزگار آل بويه تا روزگار صفويان جايگاه در خور توجهي داشته و در عصر صفويان به طور خاص از رشد و عظمت دو چنداني برخوردار شده است. از سده‏ي دهم هجري قمري به اين سوي، برخي از خاندان‏هاي ساکن کربلا فرمان‏هايي از پادشاه صفوي دارند که توليت را به آنان واگذاشته است. در دوران سلطه‏ي امپراتوري عثماني بر عراق، نام‏هاي برخي از متوليان و خدمتگزاران حرم امام حسين عليه‏السلام و حضرت ابوالفضل العباس عليه‏السلام در دفتر ويژه‏اي در اوقاف ثبت شده و آنان به موجب همين فهرست، حقوقي ماهيانه دريافت مي‏کردند. اکنون نيز چنين است و خاندان‏هايي که توليت را در اختيار دارند آن را براي فرزندان خود به ارث مي‏گذارند. البته گاه توليت از سادات است وي نقابت و پيشوايي علويان را نيز در اختيار مي‏گيرد و در نتيجه حکمران کربلا مي‏شود و گاه تنها توليت را در اختيار دارد و نقابت علويان با کسي ديگر است. تنها در اواخر حکومت صفويه و اوايل دوران سلطه‏ي عثماني بر عراق، متولياني غير از علوي توليت را عهده‏دار شده‏اند. معمولا توليت حرم حضرت ابوالفضل العباس عليه‏السلام جزو وظايف متوليان حرم امام حسين عليه‏السلام بوده و آنان با برعهده داشتن اين مسؤوليت، فردي شايسته را در خصوص اداره‏ي حرم حضرت ابوالفضل العباس عليه‏السلام به نيابت مي‏گماشته‏اند. [1] . اينک فهرستي از متوليان حرم حضرت ابوالفضل العباس عليه‏السلام را فرا روي داريد که بر پايه‏ي اسناد و مدارک کهن فراهم شده است: [ صفحه 287] 1. محمد بن نعمةالله؛ چونان که از مهر وي بر وقفنامه‏ي «فدان الساده» پيداست در سال 1025 حرمدار بوده است. 2. شيخ حمزه؛ از خاندان سلالمه، عالمي فاضل که در فاصله‏ي سال‏هاي 1091 تا 1106 هـ. ق عهده‏دار حرم بود و يادداشت‏هاي ارزشمندي نيز درباره‏ي تاريخ کربلا از خود بر جاي گذاشت. فرزندي از او نمانده است. 3. شيخ محمد شريف؛ چنان که از مهر وي بر اوراق معلمچي به دست مي‏آيد [2] ، وي به سال 1161 هـ.ق متولي حرم بوده است. 4. شيخ احمد خازن؛ به سال 1187 هـ. ق توليت حرم را بر عهده داشته و گردآورنده‏ي ديوان سيد نصرالله حائري، او را «اديب فرهيخته‏ي ستوده» خوانده است. 5. شيخ علي عبدالرسول؛ از سال 1188 تا 1222 هـ. ق عهده‏دار اين سمت بوده است. [3] . 6. عبدالجليل طعمه؛ در سال 1224 هـ. ق توليت حرم را بر عهده داشته است. [4] . 7. سيد محمد علي بن درويش بن محمد بن حسين آل ثابت؛ در سال 1225 تا 1229 هـ. ق عهده‏دار اين سمت بوده است. 8. سيد ثابت بن درويش بن محمد بن حسين آل ثابت؛ در سال 1232 هـ. ق عهده‏دار حرم شده و در سال 1238 هـ. ق و زماني پس از آن نيز در همين سمت بوده است. 9. سيد حسين بن حسن بن محمد علي بن موسي، جد بزرگ آل وهاب؛ در [ صفحه 288] چهارم شوال 1240 هـ. ق و در پي برکناري سيد ثابت متولي پيشين حرم، اين سمت را بر عهده گرفته است. 10. سيد وهاب بن محمد علي بن عباس آل طعمه؛ در آغاز متولي حرم امام حسين عليه‏السلام بود و پس از آن در سال 1243 هـ. ق توليت حرم ابوالفضل عليه‏السلام را بر عهده گرفت. 11. سيد محمد بن جعفر بن مصطفي بن احمد آل طعمه؛ به سال 1250 هـ. ق توليت حرم بوده است. 12. سيد حسين بن حسن بن محمد علي بن موسي وهاب؛ در پي عزل سيد محمد بن جعفر متولي پيشين به موجب فرمان مورخ 25 جمادي الاولي سال 1254 هـ. ق توليت حرم حضرت ابوالفضل العباس عليه‏السلام به او سپرده شد و در سال 1256 هـ. ق از اين سمت برکنار گرديد. در فاصله‏ي سالهاي 1256 تا 1259 هـ. ق دفتر سيد محمد جعفر، متولي اسبق، عهده‏دار توليت حرم بود و پس از اين تاريخ مجددا خود او به توليت حرم رسيد و تا سال 1265 هـ.ق در اين سمت ماند. 13. سيد سعيد بن سلطان بن ثابت بن درويش آل ثابت؛ به سال 1265 هـ. ق دو دوره‏ي زماني جداي از هم، عهده‏دار سمت توليت شده و در اين مدت به انجام کارهاي بزرگي توفيق يافته است؛ از جمله اين که با دربار عثماني وارد گفت و گو شد و از آنان خواست افراد خاندان‏هاي متولي حرم امام حسين عليه‏السلام و حضرت ابوالفضل عليه‏السلام را از پرداخت حق دفن در حرم معاف بدارد و به آنان حقوقي هم بدهد. دربار عثماني اين درخواست را پذيرفت و براي حرم امام حسين عليه‏السلام و حرم حضرت ابوالفضل العباس عليه‏السلام هر کدام 15 خدمتگزار گماشت تا ماهانه از صندوق اداره‏ي اوقاف حقوق دريافت کنند. 14. سيد حسين معروف معروف به نائب التوليه، فرزند سيد سعيد بن سلطان آل ثابت؛ چون در هنگام به ارث بردن سمت توليت خردسال بود، به نيابت از او سيد حسين بن سيد محمد علي آل ضياء الدين عهده‏دار امور حرم شد، تا آن که ناصرالدين شاه در سفر خود به کربلا، سيد حسين نايب التوليه را عزل کرد و رسما اين سمت را به سيد حسين [ صفحه 289] آل ضياء الدين سپرد. در پي اين اقدام، سيد حسين آل ثابت ناگزير به استانبول رفت تا به کمک حکومت عثماني سمت خود را بازپس گيرد. اما در اين کار توفيقي نيافت و در نتيجه راهي ايران شد و در آن جا به تلاش‏هايي دست زد. شاه ايران در نتيجه‏ي اين تلاش‏ها، توليت حرم امام رضا عليه‏السلام را به او سپرد. 15. سيد حسين بن محمد علي بن مصطفي بن محمد بن شرف الدين ضياء الدين يحيي بن طعمه (طعمه‏ي اول)؛ به سال 1282 هـ.ق عهده‏دار توليت شد و تا پايان زندگي؛ يعني سال 1288 هـ. ق در اين سمت باقي ماند. 16. سيد مصطفي بن سيد حسين بن محمد علي ضياءالدين؛ پس از درگذشت پدرش سيد حسين متولي پيشگفته، اين سمت را در اختيار گرفت و تا سال 1297 هـ. ق آن را عهده‏دار بود. 17. سيد محمد مهدي بن محمد کاظم بن حسين بن درويش بن احمد آل طعمه؛ پس از درگذشت توليت پيشين در سال 1297 هـ. ق بدين سمت گماشته و به سال 1298 يعني سال بعد برکنار شد. او که خطيبي فاضل بود و به سال 1334 هـ. ق درگذشت، نيکوکاري‏هاي فراواني داشت. از آن جمله اقدامي است که روزنامه‏ي الزوراي بغداد آن را چنين گزارش مي‏کند: «سيد محمد مهدي آل طعمه کليددار حرم حضرت ابوالفضل مبلغ 125000 قرش کمک به ساخت کتابخانه‏ي رشدي در بغداد کمک کرد». [5] . 18. سيد مرتضي بن مصطفي بن حسين آل ضياءالدين؛ چون در هنگام به ارث رسيدن توليت به وي، هنوز خردسال بود، او سيد محمد مهدي توليت پيشگفته‏ي در رديف 17، اين سمت را در اختيار گرفت تا هنگامي که نزد حکومت بغداد از او بدگويي کردند. هنگامي که حکمران بغداد به زيارت کربلا آمد، از نزديک اطمينان يافت. سيد مرتضي توانائي اداره‏ي حرم را داراست. از همين روي، به سال 1298 هـ. ق دربار عثماني فرمان توليت او را صادر کرد. از اين زمان تا هنگام رسيدن سيد مرتضي به سن [ صفحه 290] بلوغ، عمويش سيد عباس سيد حسين آل ضياء الدين به نيابت از او امور حرم را عهده‏دار بود. در روز پنج شنبه 18 ربيع الأول سال 1357 هـ. ق (17 ماه مه 1938 م) درگذشت. از اقدامات شايسته‏ي او مي‏توان از طرح آبرساني کربلا ياد کرد. [6] . 19. سيد محمد حسين بن سيد مرتضي آل ضياءالدين؛ پس از درگذشت پدرش به سال 1357 هـ. ق توليت حرم را در اختيار گرفت. او که از شخصيت‏هاي برجسته و فرهيخته و داراي صفات برجسته‏اي بود، اقدامات و مواضع شايسته‏اي داشت که از آن جمله است: اهداي هديه‏ي تشکر ارزشمندي به عباس محمود عقاد به مناسبت تأليف کتاب ابوالشهداء، برقراري صلح ميان مردم کاظمين و نجف در شب عاشوراي 1964 م، بازداشتن پليس از ورود به حرم حضرت ابوالفضل عليه‏السلام در خلال قيام مردمي در اکتبر 1952 م. او در 16 ربيع الثاني سال 1372 هـ. ق برابر با سال 1953 م. درگذشت و در چهلم درگذشتش مجلس بي همانندي ترتيب دادند و شاعران و اديبان او را رثا گفتند. 20. سيد بدرالدين بن سيد محمد حسن آل ضياء الدين؛ در سال 1372 هـ.ق عهده‏دار توليت و به سال 1385 هـ. ق از اين سمت برکنار شد و در روز پنج شنبه 4 شوال 1406 هـ. ق درگذشت. پس از برکناري‏اش در سال 1385 هـ. ق، سيد حسن سيد صافي آل ضياء الدين به جاي وي اداره‏ي حرم را در دست گرفت. 21. سيد محمد حسين بن مهدي آل ضياءالدين؛ از سال 1402 تا 1411 هـ. ق عهده‏دار توليت بود. اين کار را با درست انديشي و تدبير به انجام رساند. [7] . [ صفحه 296]