اسماعيل بن جعفر فرزند بزرگ امام صادق عليه‏السلام در زمان حيات پدر درگذشت. بر اساس فرضيه‏ي امامت فرزند بزرگ، عده‏اي از شيعيان او را پس از امام صادق [ صفحه 33] عليه‏السلام امام دانسته، گفتند: او زنده و همان مهدي موعود و امام است. به اين دسته «اسماعيليه خالصه» مي‏گويند. [1] . برخي هم مرگ او را پذيرفته و ادعا کردند او به فرزندش محمد وصيت کرده و امام صادق عليه‏السلام امر ولايت را به محمد سپرد؛ [2] زيرا امامت از برادر به برادر ديگر منتقل نمي‏شود و اين موضوع تنها درباره امام حسن و امام حسين عليهم السلام بوده است و به همين دليل، با وجود امام سجاد عليه‏السلام امامت به محمد بن حنفيه نرسيد. اين فرقه به «اسماعيليه مبارکيه» شهرت يافتند. [3] . اسماعيليه را با نام‏هاي سبعيه، باطنيه، قرامطه، مزدکيه، مبارکيه، نزاريه، مستعلويه، تعليميه، ملاحده و خطابيه مي‏شناسند. [4] آنان نيز به فرقه‏ها و شعبه‏هايي تقسيم شدند. بعدها قرامطه در بحرين و فاطميان در مصر با گرايش به اسماعيليه ظهور کردند. اين فرقه، بيشتر رويکرد سياسي داشت و در پاره‏اي از انديشه‏هاي کلامي به غلو متمايل بود و تاريخ پر فراز و نشيبي را پشت سر گذاشت. [ صفحه 34] امام صادق عليه‏السلام با بنيان‏گذاران اين فرقه به مبارزه برخاست. آن حضرت، جمعي از بزرگان شيعه حتي حاکم مدينه را بر مرگ اسماعيل گواه گرفت و گواهي فوت نوشتند تا جلوي معتقدان به حيات او را بگيرند و خود به صراحت به امام موسي کاظم عليه‏السلام وصيت کرد. البته اين فرقه، پس از شهادت امام صادق عليه‏السلام شکل رسمي به خود گرفت. اصول اعتقادات ايشان در مباحث خلقت عالم باطن و ظاهر، امامت و نبوت در حيطه‏ي عوالم باطن و ظاهر، ادوار هفتگانه نبوت و مراتب چهارگانه امامت، [5] خاتميت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم)، باطنيگري، تأويل و غيره است. اين فرقه، به انشعابات زيادي مبتلي شد و در دوره‏هاي بعدي، تغييراتي در عقايد ايشان پديد آمد.