|
شايد تصور کنيم بالاتر از آنچه تا به حال گفتيم ديگر فرض ندارد و کسي نيست؛ اما اين تصور اشتباه است. افرادي هستند که آنچه را ما عبادت ميدانيم و دلمان خوش است که خدا توفيق انجامش را به ما داده است، گناه ميدانند؛ که حسنات الابرار سيئات المقربين.
يکي از بهترين کارهايي که در صدر اعمال خوب ما قرار دارد نماز است؛ که فرمودند الصلوة عمود الدين، [1] الصلوة خير موضوع [2] و الصلوة قربان کل تقي. [3] اما آيا نمازهاي ما چنين شأني دارند؟ اولياي خدا از نمازهايي که ما ميخوانيم استغفار ميکنند و آنها را
[ صفحه 35]
براي خودشان گناه ميدانند. اين گونه نماز خواندن در شأن اولياي خدا نيست. مقدار وقتي را که ما در 24 ساعت صرف خواندن نماز ميکنيم حتي به يک ساعت هم نميرسد. همين يک ساعت هم غالبا با توجه کامل همراه نيست. اگر نماز سخن گفتن با خدا است، بايد از توجه به غير مبرا باشد. کمال بيادبي است که به هنگام سخن گفتن با خدا دل و قلبمان جاي ديگر باشد. تصور کنيد که يکي از دوستانتان با شما صحبت ميکند، اما در بين صحبت پشتش را به طرف شما و رويش را به طرف ديگر ميکند؛ آيا اين کار را بيحرمتي و اهانت به خودتان تلقي نميکنيد؟ هنگام نماز هم که رويمان را به طرف خدا ميکنيم، اگر دلمان متوجه چيز ديگري باشد، در واقع به خدا پشت کردهايم.
خداوند جسم نيست که رو و صورت ما به طرف او باشد، بلکه دل ما بايد به طرف خدا باشد. وقتي دلمان متوجه او نيست مثل اين است که رويمان را از او برگردانيدهايم. در اين صورت، آيا چنين نمازي استحقاق ثواب دارد؟ آيا باز هم بايد به خودمان بباليم که چنين عبادتي کردهايم؟ يا بايد شرمنده باشيم که چقدر بيادب بودهايم؟
در روايتي از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم نقل شده است که ميفرمايد: کسي که در نماز توجهش به غير خدا است، آيا نميترسد از اين که خداوند او را به صورت الاغي مسخ کند؟ [4] آنهايي که از ما بالاترند وقتي اعمال خود را محاسبه ميکنند، براي مثال، از خود ميپرسند، نماز صبحي که خوانديم، يا دعا و قرآني که خوانديم، چقدر با حضور قلب و توجه به خدا همراه بود؟ به اين دليل، هميشه استغفار ميکنند؛ چون ميبينند چيزي ندارند که عرضه کنند، حتي در جايي که خواستهاند با محبوبشان انس بگيرند، بيادبي کردهاند.
البته امثال بنده در اين سطح نيستيم، اما توجه به اين مقامات کمترين فايدهاش اين است که بدانيم که هستيم و چه ميکنيم و به اين عبادتهاي دست و پا شکسته خود مغرور نشويم. اگر يک شب موفق شويم دو رکعت نافله بخوانيم، شيطان ما را وسوسه ميکند و دچار عجب ميشويم که عجب عبادتي کردهايم! اولياي خدا نه از گناهانشان، که از ذکر و عبادتشان نيز به درگاه خداوند استغفار ميکنند. ما هم بايد از خدا بخواهيم به ما توفيق
[ صفحه 36]
دهد گاهي به آنها شباهتي پيدا کنيم. تشيع و پيروي کردن از اهلبيت عليهمالسلام يعني اين که انسان سعي کند شباهتي به آنها پيدا کند. حضرت علي عليهالسلام ميفرمايد: الا انکم لا تقدرون علي ذلک و لکن اعينوني بورع و اجتهاد و عفة و سداد؛ [5] بدانيد که شما قدرت آن را نداريد (که مثل من به قرص نان و جرعهي آبي بسازيد) ولي با اجتناب از محارم، کوشش، پاک دامني و خود نگهداري مرا ياري رسانيد. بايد تلاش کنيم مثل آنها بشويم. انسان وقتي بداند چنين افرادي هم وجود دارند، از خدا ميخواهد به او توفيق دهد که گاهي از اين حالات پيدا کند.
به هر حال، يکي از مراتب محاسبه اين است که بعضي از بندگان خدا توجه به غير خدا را «در هر حالي» براي خودشان گناه ميدانند، همان طور که توجه به غير خدا در نماز، براي مقربان گناه است و نمازهاي امثال بنده، جزو سيئات آنها به شمار ميآيد.
البته مقربان هم درجاتي دارند، حتي انبياء عليهمالسلام نيز در يک مرتبه نيستند و با يکديگر فرق دارند: تلک الرسل فصلنا بعضهم علي بعض؛ [6] بعضي از پيامبران را بر بعضي ديگر برتري بخشيديم. بعضي از اولياي خدا اگر توجهي به غير او پيدا کنند آن را براي خودشان يک گناه ميدانند؛ زيرا هميشه در حضور خدا هستند؛ در حالي که ما فقط نماز را حضور در مقابل خدا ميدانيم و در حالات ديگر، به فکر کار، درس، بحث، خانه و فرزندمان هستيم. خودمان هم طمعي نداريم که در اوقات غير نماز توجهي به خدا داشته باشيم. اما بعضي از بندگان خدا هميشه او را حاضر ميبينند؛ بنا به فرمايش امام راحل رحمهالله، عالم را محضر الهي ميدانند و هميشه خودشان را با خدا روبرو ميبينند. بنابراين اگر توجهي به غير او پيدا کنند و قلبشان از او منصرف شود، استغفار مينمايند. خداوند در وصف آنان ميفرمايد: رجال لاتلهيهم تجارة و لا بيع عن ذکر الله؛ [7] مرداني که تجارت و معامله، آنان را از ياد خدا غافل نميسازد. اين مقام بسيار عالي است. هستند در ميان طلبهها کساني که در حين درس و بحث از ياد خدا غافل نيستند، وقتي هم که در عمق تفکراتشان هستند و ميخواهند يک مشکل علمي را حل کنند، آن جا نيز دلشان با خدا است.
[ صفحه 37]
|