مدايح، جمع مدح و مديحه است، و مراثي، جمع مرثيه. «مدح‏»: ستايش، ثناي به‏ صفات نيک، توصيف به نيکخويي، مدحت. [1] «مرثيه‏»: مرده ستايي، عزاداري، شرح محامد و اوصاف مرده، چکامه‏اي که در عزاي از دست رفته‏اي سرايند، در عزاي کسي شعرسرودن، گريستن بر مرده و بر شمردن و ذکر محاسن وي، سوگواري، روضه، مراسم عزايي‏ که به ياد شهيدان راه دين و بخصوص در ايام محرم و به ياد واقعه کربلا بر پا کنند، اشعاري‏ که در ذکر مصائب و شرح شهادت پيشوايان دين و بخصوص شهيدان کربلا سرايند و خوانند. [2] . از جمله برنامه‏هايي که از سوي امامان معصوم مورد تشويق قرار گرفته تا از اين طريق، خاطره رشادتها و مظلوميتهاي شهداي کربلا و فرهنگ عاشورا زنده بماند، سرودن مدح و مرثيه است.قالب شعر، به لحاظ برخورداري از وزن و آهنگ و بعد عاطفي، مؤثرتر و ماندگارتر است.از اين رو بعنوان سلاحي مؤثر در دفاع از حق و ستايش راستي و راستان‏ به کار گرفته شده است.در تاريخ شيعه، شاعراني برجسته همچون: فرزدق، عوف بن‏عبدالله، کميت، عبدالله بن کثير، دعبل، سيد حميري و... با زيباترين وجهي مفاخر و فضايل اهل بيت را ترسيم کرده و با سوزناکترين صورت، براي شهداي کربلا مرثيه سروده‏اند و مجموعه‏هاي معتبري نيز از اشعار شاعران شيعي گرد آمده است. [3] به بيان آيت‏الله خامنه‏اي: «با توجه به پايگاه بلند «شعر مسلکي‏» در قرنهاي اول و دوم هجري و ياد آوري اين نکته که شاعر متعهد به يک مسلک، برجسته‏ترين و مؤثرترين نقش را در ترويج گرايشهاي مسلک خود و تبيين هدفها و شعارهاي آن به کار مي‏برده است، طبيعي ‏مي‏نمايد که حساب ويژه‏اي براي اظهارات و سروده‏هاي شاعران وابسته به جناحهاي ‏سياسي در نظر گرفته آيد...». [4] . سروده‏هاي موضعدار شاعران مکتبي در مدح و مرثيه ائمه و اهل بيت، بطور ضمني ‏خلفاي جور و مظالم حکام غاصب را هم مورد انتقاد قرار مي‏داد. «در شعر مذهبي، نظرکلي بر نشر مبادي دين بود و احياي حقايق ايمان و زنده کردن دلها و جانها و جاري ‏ساختن خون حماسه و تعهد در رگها و پي‏ها.از اين رو شاعران بزرگ شيعه هميشه براي ‏حکومتهاي فاسد، خطري بزرگ محسوب مي‏شدند زيرا آنان در خلال مدح آل ‏محمد «ص‏» حقايق دين و صفات لازم حاکم ديني را ياد مي‏کردند و با ذکر صفات اسلامي ‏امامان و مقايسه و تحقير زمامداران، دلها را به حق و حکومت‏حق توجه مي‏دادند.» [5] اين‏ شيوه و راه، برگرفته و الهام يافته از رهنمودهاي خود امامان بود که با سخن و عمل، با صراحت و کنايه، مدافع شاعران متعهد و مرثيه سرايان متقي و حق شعار بودند.در اين ‏زمينه، حديث بسيار است، بويژه تاکيد ائمه نسبت به سرودن مرثيه درباره حسين‏ «ع‏» باانگيزه‏ «ذکر» و احياء ياد و گرياندن بر آن مصيبتها بيش از ديگر محورهاست.امام ‏صادق‏ «ع‏» فرمود: «من قال فينا بيت‏شعر بني الله له بيتا في الجنة‏» [6] هر کس که يک بيت‏شعر درباره ما بگويد، خداوند براي او خانه‏اي در بهشت بنا مي‏کند.نيز از آن حضرت ‏است: «ما من احد قال في الحسين شعرا فبکي و آبکي به الا اوجب الله له الجنة و غفر له‏» [7] امام رضا «ع‏» نيز به دعبل توصيه مي‏کند که درباره حسين‏ «ع‏» مرثيه بسرايد و بدين وسيله ‏ائمه را ياري کند: «يا دعبل!ارث الحسين عليه السلام فانت ناصرنا و مادحنا ما دمت‏حيا فلاتقصر عن نصرنا ما استطعت‏» [8] . اين تاکيدات، بوضوح نشان دهنده خط حمايتگرانه ائمه از شعر و مرثيه‏اي است که دراحياء حادثه کربلا و فضايل سيد الشهدا و مناقب و مظلوميتهاي او باشد.عالمان بزرگ ‏شيعه نيز در تبعيت از روش و سيره ائمه، همين موضع و عمل را داشته‏اند. [9] روشن است‏ که حرکت در چنين خطي، هميشه براي شاعران اهل بيت، مشکل داشته و اغلب، تحت ‏تعقيب يا در زندان به سر مي‏بردند.اين خط مقدس، که انتقال فرهنگ شهادت را به ‏آيندگان در برداشت، همچنان ادامه داشته است، تاکنون.به کمک مراثي، احساسها و عواطف برانگيخته مي‏شد و اشک، که زبان گوياي دل بود، پايبندي انسان متعهد را به خط حسيني و کربلايي تثبيت مي‏کرد.نکاتي را هم درباره اشعار مدح و مرثيه بايد مراعات کرد: 1-محتواي اشعار، بايد از متانت، دقت، اعتبار و استناد برخوردار باشد و از حرفهاي سست و بي‏مدرک، يا دروغ و جعليات و مطالب ضعيف و احيانا وهن‏آميز نسبت به معصومين، بشدت بايد پرهيز کرد. 2-از آنجا که شعر مدح و مرثيه، عامل انتقال فرهنگ است، بايد سطح آن بالا وارزشمند و عميق باشد تا به جامعه اسلامي و هواداران ائمه، بينش و بصيرت وعمق در فهم و فکر بدهد. 3-اشعار مراثي و مدايح، در عين حال که بايد استوار و محکم باشد، نبايد چنان ‏مغلق و پيچيده شود که براي شنوندگان و خوانندگان، گويايي و رسايي خود رااز دست بدهد و نتواند با عامه خلق، ارتباط برقرار کند. 4-به بهانه ديني و مذهبي بودن شعر مدح و مرثيه، نبايد اجازه داد که شعرهاي ‏ضعيف و سست و فاقد قوت ادبي و صلاحيت‏ شعري رواج يابد.مدايح ومراثي، بايد در نهايت قوت شعري باشد، آنگونه که در آثار بزرگان پيش کسوت ‏عصر ائمه و دوره‏هاي بعد، در مرثيه ديده مي‏شود. 5-شاعران مديحه سرا و مرثيه سرا، بايد با درک اهميت و والايي مکانت ‏خويش، در حد مطلوب خلوص و تقوا و مناعت طبع و ثبات قدم و عقيده و عشق و ولاي به اهل بيت عصمت باشند و بدانند که شجره نامه آنان به کميت‏ها و دعبل‏ها مي‏رسد و اگر بخواهند مشمول دعاي ائمه‏ «ع‏» باشند، بايد شايستگي ‏فکري و خطي و عملي و اخلاقي آن را در خويش فراهم آورند. 6-شاعر اهل بيت، بايد هميشه با توجه به زمان و مکان و شرايط، رسالت اجتماعي‏و تعهد شيعي خود را به اثبات برساند و سروده‏هايش داراي‏ «پيام‏» و «جهت‏» باشد. 7-خوب سرودن درباره ائمه‏ «ع‏»، نياز به غناي فکري و معلومات عميق شاعردارد.بنابر اين شاعران مرثيه سرا بايد بشدت اهل مطالعه در متون و منابع باشن دو شور و شعور را در شعر خويش در آميزند و پخته، پر مطلب و مايه‏ دار بسرايند. [10] .