متني که هنگام زيارت مرقد پاک امام حسين‏ «ع‏» و هر يک از امامان معصوم و ذريه پاک‏ پيامبر و شهداي اهل بيت ‏خوانده مي‏شود، دعايي که به عنوان تشرف باطني براي ائمه ‏و امامزادگان مي‏خوانند و حاوي سلام و درود زائر نسبت به مدفون در آن مرقدهاست. از آنجا که‏ «زائر» را ادب و معرفت ‏شرط است، پس سخني که هنگام زيارت بر زبان‏ مي‏آورد، بايد والا و عارفانه و مؤدبانه باشد.هر زائر مي‏تواند از پيش خود و به زبان خود، جملاتي و نيايش و دعايي را به عنوان زيارتنامه بخواند، ولي در منابع ما، متوني به نام‏ «زيارتنامه‏» نقل شده که سند آنها به ائمه مي‏رسد و به عنوان‏ «زيارتهاي ماثوره‏» شناخته ‏مي‏شود.علماي دين، کتب متعددي بصورت مجموعه‏هاي زيارات، تدوين کرده‏اند، که ‏آميخته‏اي است از زيارتهاي مستند و منقول از معصومين و زياراتي که انشاي علماي‏ بزرگ است.در اين ميان، آنچه از ائمه نقل شده، بسيار است، همچون زيارتهاي: امين الله، جامعه کبيره، وارث، عاشورا و زيارت اربعين.کتابهاي دعا و زيارات نيز بسيار است، همچون: مصباح المتهجد، مفاتيح الجنان، مزار، بحار الانوار (جلد زيارات). دقت در مضامين و محتواهاي زيارتنامه‏ها بسيار مفيد است.مفاهيم کلي که در زيارات ‏ديده مي‏شود، بسيار است، از جمله: محبت، مودت، موالات، اطاعت، صلوات، سلام، عهد، شفاعت، توسل، وفا، دعوت، نصرت، تسليم، تصديق، صبر، تولي و تبري، مواسات، نماز، زکات، زيارت، تبليغ، وراثت، مساعدت، معاونت، سعادت، رضا، خونخواهي، جنگ و صلح، امر به معروف و نهي از منکر، تقرب به خدا، برائت از دشمنان، ولايت، فوز، نصيحت، جهاد، فدا شدن و... دهها عناوين و مفاهيم کلي که از مطالعه فقرات ‏زيارتنامه‏ها برمي‏آيد.اوصافي که در زيارتنامه‏ها آمده، برخي کلي و قابل انطباق بر همه ائمه ‏و معصومين است، و برخي هم به تناسب وضعيت زندگي و شهادت امام خاص يا امامزاده ‏و شهيد بخصوصي به کار رفته است.محورهاي کلي مفاهيمي که در زيارتنامه‏ها آمده ‏است، مي‏تواند اينگونه فهرست ‏شود: -مسائل اعتقادي، توحيد، نبوت، صفات خدا... -شناخت ائمه، اوصاف، فضايل و مقاماتشان. -تاريخ زندگي و عملکرد اولياء دين و مظلوميتهايشان. -پيوندهاي‏ «ولايي‏» بين زائر و پيشوا و همسويي در فکر و موضع و عمل و اقدام. -افشاگري بر ضد ستمگران حاکم و جنايتهايشان نسبت به طرفداران‏ «حق‏» وطالبان‏ «عدل‏». -تولي و تبري، شفاعت، توسل، دعا و... معارفي از اين قبيل. -طرح آرمانهاي والا و خواسته‏هاي متعالي و نيازهاي برتر. -و برخي موضوعات ديگر.در واقع، يک سري معارف ديني و ارزشهاي مکتبي ‏و فضايل رفتاري در قالب فقرات زيارتنامه، از طريق ائمه به شيعيان و زائران ‏آموخته شده است.زيارتنامه‏ها، نوعي اعلام مواضع اعتقادي، اخلاقي و سياسي است که توسط زائر، در مقدسترين مکانها، با زباني رسا ابراز مي‏شود. «سلام‏» ها و «لعن‏» ها، محور عمده ديگري در زيارتنامه‏هاست، بخصوص آنچه ‏به شهداي عاشورا مربوط مي‏شود.سلام به امام و پيامبر و شهيد مورد زيارت، و لعنت به دشمنان، ظالمان، غاصبان، شريکان جور، همدستان ظالم، راضيان به‏ستم، زمينه سازان ظلم. «حب و بغض‏»، جلوه ديگري از اصل مهم‏ «تولي‏» و «تبري‏» است که با عبارات‏ مختلف در زيارتنامه‏ها آمده است، از ساده‏ترين شکل آن که حالت قلبي است، تاشديدترين صورت بروني آن که با عنوان‏ «حرب‏» و «سلم‏» مطرح شده است. «بيعت‏»، عنصر ديگري در زيارتنامه‏هاست. پيمان و ميثاق زائر با امام و شهدا. «جهاد»، محتواي ‏زنده ديگري در راستاي عملکرد اولياء خدا. مثلا در مورد پيامبر خدا، امير المؤمنين، حمزه ‏سيد الشهدا، امام حسن، امام حسين، شهداي احد، شهداي کربلا و... تعبير «جهاد» به کاررفته است، با خطابهايي چون: «جاهدت في سبيل الله، جاهدت في الله حق جهاده، جاهدت‏الملحدين...» و «شهادت‏»، از جلوه‏هاي بسيار روشن فرهنگ عاشوراست که در زيارتنامه‏ها ديده مي‏شود. فرهنگ شهادت و نيز شهادت طلبي، در جا به جاي زيارتهاي ماثوره ديده مي‏شود. کشته شدن در راه خدا و بر منهاج رسول الله و دين حق و سعادتمند شدن در سايه‏ شهادت، و طرح جدي اين مسائل، معارضه با تبليغات دشمناني است که شهداي کربلا و سيد الشهدا را ياغي بر خليفه و خارجي معرفي مي‏کردند.در زيارتي که امام هادي‏ «ع‏» آموزش داده است، مي‏خوانيم: «اشهد انک و من قتل معک شهداء احياء».در زيارتنامه‏هاي متعدد و نيز ادعيه گوناگون، از خواسته‏هاي زائر، توفيق قيام و خونخواهي در رکاب‏ «قائم‏» عليه السلام است.اين القاء فرهنگ شهادت طلبي در جان و انديشه شيعه‏است: «و ان يرزقني طلب ثارکم مع امام هدي ظاهر...» (زيارت عاشورا) و در زيارت‏جامعه، اعلام حمايت و نصرت نسبت به امام زمان‏ «عج‏» است: «نصرتي معدة لکم ومودتي خالصة لکم‏». در زيارت شهداي کربلا، تعبيراتي از اين قبيل ديده مي‏شود: اصفياء، اولياء، اوداء، انصار، و نشان دهنده ارزشگذاري به صفاتي چون برگزيدگي، ولايت، مودت و نصرت در قاموس کربلاست. همچنين، تقرب به خدا و رسول و ائمه، با برائت از دشمنان خدا حاصل مي‏شود.اين نيز جهتگيري خاص اجتماعي-مکتبي زائر را مي‏رساند. [1] .