مختار بن ابي عبيده ثقفي، پنج‏سال پس از حادثه کربلا و يک سال پس از نهضت‏ توابين، در سال 66 هجري در کوفه قيام کرد. هدف نهضت او خونخواهي حسين‏ «ع‏» و انتقام از قاتلان شهداي کربلا و جنايتکاران حادثه عاشورا بود.قيام او و خونخواهي‏اش ‏موجب خرسندي ائمه بود.از امام باقر «ع‏» روايت‏ شده که: «لا تسبوا المختار فانه قد قتل ‏قتلتنا و طلب بثارنا». [1] مختار را ناسزا نگوييد، چرا که او قاتلان ما را کشت و به خونخواهي‏ ما برخاست.خلاصه‏اي از قيام او (طبق نفس المهموم) چنين است: مختار، در 14 ربيع الاول سال 66 در کوفه قيام کرد و عبدالله بن مطيع را که کارگزار عبدالله بن زبير بود بيرون نمود.آغاز قيامشان با شعار «يا منصور امت‏» و «يا لثارات ‏الحسين‏» بود. درگيرهاي سختي در محله‏ها و ميدانهاي کوفه پيش آمد.گروههايي کشته و گروههايي تسليم شدند و مختار وارد قصر شد و فردايش براي مردم سخنراني کرد، اشراف کوفه با او بيعت کردند.مختار پس از استيلا بر اوضاع، يکايک قاتلان حسين‏ «ع‏» رادستگير مي‏کرد و مي‏کشت. نيروهايي هم به اطراف مي‏فرستاد تا هم بر آن مناطق استيلا يابد و هم جنايتکاران را گرفته و به کيفر رساند.مدتها اين تحرکات و دستگيريها و نبرد با مقاومت کنندگان از طرفداران بني اميه ادامه داشت. مختار موفق شد کساني چون‏عمر سعد، شمر، ابن زياد، خولي، سنان، حرمله، حکيم بن طفيل، منقذ بن مره، زيد بن رقاد، زياد بن مالک، مالک بن بشر، عبدالله بن اسيد، عمرو بن حجاج و بسياري از کسان را که درکربلا دستشان به خون شهدا آلوده بود از دم تيغ گذراند و پيکرشان را بسوزاند و يا در مقابل سگها بيندازد. [2] مختار، سر «ابن زياد» را به مدينه نزد محمد حنفيه فرستاد، او هم آن ‏سر را پيش امام سجاد «ع‏» آورد.آن حضرت مشغول غذا خوردن بود.با ديدن اين صحنه، سجده شکر به جاي آورد و فرمود: «الحمد لله الذي ادرک لي ثاري من عدوي و جزي الله‏ المختار خيرا...». [3] مختار، هجده ماه حکومت کرد (تا 14 رمضان سال 67) و در سن 67 سالگي در درگيري با سپاهيان عبدالله بن زبير به شهادت رسيد.