يکي از شهرهاي مهم و بزرگ و بندري عراق در کنار اروند رود (شط العرب) و نزديک خرمشهر است و داراي کشتزارها و نخلستانهاي بسيار. [1] معناي لغوي بصره، زمين سخت، سنگلاخ و پر سنگريزه است.نام قديمي آن منطقه، خريبه، تدمر و مؤتفکه بوده است.بهکوفه و بصره، عراقين هم ميگفتند.بصره در سال 14 هجري، در زمان عمر بن خطاببنا شد.بناي آن شش ماه قبل از کوفه بود.مدتي هم پايتخت امويان شد.لقبهاي قبة الاسلامو خزانة العرب هم به آن دادهاند.
علي «ع» در زمان خلافتخويش با شورشيان بصره جنگيد و آن درگيري به جنگجمل شهرت يافت.در نهج البلاغه، در موارد متعددي امير المؤمنين از بصره و مردم آنمذمت کرده است، از جمله: «لعنک الله، يا انتن الارض ترابا و اسرعها خرابا و اشدهاعذابا، فيک الداء الدوي.قيل: ما هو يا امير المؤمنين؟قال: کلام القدر الذي فيه الفرية عليالله سبحانه و بغضنا اهل البيت و فيه سخط الله و سخط نبيه و کذبهم علينا اهل البيت واستحلالهم الکذب علينا» [2] که نشاندهنده تفکرات انحرافي و موضعگيريهاي مخالف بااهل بيت است.بصره در آغاز مرکز طرفداران عثمان بود، ولي پس از خلافت علي «ع»
مرکز تشيع شد، اما همچنان کساني در آنجا نسبت به آل علي، عناد داشتند.
امام صادق «ع» در حديثي فرموده است: پس از کشته شدن حسين بن علي «ع» همه چيز و همه کس بر آن حضرت گريست، مگر سه چيز: بصره، دمشق و آل حکم بن عاص. [3] و اين کلام علي «ع» معروف است که به ابن عباس، والي آن حضرت بر بصره، نوشت: «اعلم ان البصرة مهبط ابليس و مغرس الفتن...» [4] بدان که بصره، فرودگاه شيطان و کشتگاه فتنههاست.
در نهضت عاشورا، امام حسين «ع» به شش نفر از شخصيتهاي بصره نامه نوشت و آنان را به ياري خويش براي گرفتن حق، دعوت کرد.اين شش نفر که هر کدام، رئيس گروهي بودند، عبارت بودند از: مالک بن مسمع، احنف بن قيس، منذر بن جارود، مسعود بن عمرو، قيس بن هيثم و عمر بن عبيد الله.نامه رسان و پيک امام حسين «ع» براي رساندن اين پيام، غلامش سليمان بود.برخي از اينان، به امام جواب سرد دادند، برخي فرستاده امام را نزدابن زياد فرستادند.از شخصيتهاي بصره، يزيد بن مسعود به نداي امام لبيک گفت و با تشکيل جلسه، قبايل عرب را به ياري آن حضرت دعوت کرد، آنان نيز خوشحال شده، اعلام حمايت کردند.در پي آن نامهاي به امام نوشت و اعلام هر گونه حمايت و ياري کرد. ولي نامه، روز عاشورا وقتي به دست امام حسين «ع» رسيد که اصحاب و يارانش شهيد شده بودند.از سوي ديگر، يزيد بن مسعود وقتي آماده ياري امام شده بود که خبر شهادت آن حضرت به بصره رسيد. [5] يزيد بن نبيط بصري نيز به اتفاق دو پسر و غلامش به ندايامام لبيک گفته، خود را به مکه رساندند و از آنجا همراه امام به کربلا آمدند و شهيد شدند. [6] گرچه برخي از شهداي کربلا از شيعيان بصره بودند، اما بصره در مجموع، موضع شايستهاي در برابر ابا عبدالله «ع» و نهضت او نداشت.سابقهاش نيز در حمايت ازاهل بيت، خوب نبود.
«امروز، مردم بصره اغلب شيعه اثني عشرياند و بخشي هم اخباري.از غلات شيعههم چون شيخيه و صوفيه در بصره ساکن هستند.اکثر عشاير نواحي اين منطقه، ايرانيتبارند و فارسي و ترکي را هم مثل عربي ميدانند و با آن تکلم ميکنند.» [7] .
|