پژوهش های تفسیری آیه سی و هشتم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : اخراج آدم و حوا از باغ بهشتی و دو مسیر فرا روی انسان یعنی راه هدایت و کفر  و پیامد های آن

38. قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ‏
گفتیم: «همگى از آن، فرو آیید! و اگر رهنمودى از طرف من براى شما آمد، پس کسانى که از رهنمود من پیروى کنند، پس نه هیچ ترسى بر آنان است و نه آنان اندوهگین مى‏شوند.
39. وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ‏
و کسانى که کفر ورزیدند، و نشانه‏هاى ما را دروغ انگاشتند آنان اهل آتشند؛ در حالى که ایشان در آنجا ماندگارند.»

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

1) نکته اوّل

در آیه ‏ى سى و ششم سوره‏ ى بقره به هبوط و سقوط آدم، یعنى اخراج او از باغ بهشت‏ نما، قبل از توبه‏ ى آدم، اشاره شد و اینک، در این آیه‏ نیز، بار دیگر به همان مطلب، بعد از توبه‏ ى آدم، اشاره شده است. این تکرار و تأکید، اشاره به آن است که اگر چه توبه‏ ى آدم پذیرفته و لغزش او بخشوده شد، پیامدها و آثار وضعى و تکوینى کار آدم برطرف نمى‏ شود و در هر حال از باغ‏ بهشت ‏نما اخراج مى‏ شود؛ «1» هم‏چون بیمارى که با دستور پزشک مخالفت مى‏کند، سپس پوزش مى‏طلبد و بخشوده مى‏شود، ولى آثار غذاى نامناسب در بدن او باقى مى‏ماند، چون از پیامدها و لوازم کار اوست.

2) نکته دوم

دنیا محل مادیات، کشمکش و سقوط است ولى چیزى که انسان را نجات مى ‏دهد همان هدایت‏ها و ره‏نمودهاى خداوند است که به وسیله ‏ى رهبران الهى و کتاب‏هاى آسمانى به دست بشر مى‏رسد.

3) نکته سوّم

انسان مى‏ اندیشد و در زندگى دنیا دغدغه دارد، این آیه ‏در صدد رفع دغدغه ى انسان است، تا او را از روز اول از وحشت بیرون آورد، از این رو خدا به انسان وعده داد که با هدایت خویش او را همراه مى‏سازد. (م)

4) نکته چهارم

ترس مى‏تواند منشأ اضطراب (نوعى ترس مبهم و نامعین) باشد و اندوه مى‏تواند منشأ افسردگى شود. آیه‏ اشاره‏ ى ظریفى به بهداشت روانى دارد و آن این که پذیرش هدایت الهى و عمل براساس آن، از اضطراب و افسردگى (دو بیمارى روانى شایع عصر ما) پیش‏گیرى مى‏کند. (آ)

5) نکته پنجم

این آیات‏ اولین شریعت براى انسان بود و خلاصه ‏ى ادیان الهى را در سه رکن هدایت، هدایت ‏پذیرى و ضلالت و کفر براى آدم بیان کرد. «2»

6) نکته ششم

مردم در برابر هدایت الهى دو مسیر مختلف انتخاب مى‏ کنند :
گروهى در مسیر خدا و پیامبران حرکت مى‏ کنند و به سعادت مى رسند.
اینان از هیچ چیز نمى ‏هراسند و اندوهناک نیستند چون از عذاب نجات یافته، به بهشت بازمى ‏گردند.
گروه دوم از رهنمودهاى الهى روى بر مى‏تابند و راه ناسپاسى و انکار در پیش مى‏ گیرند و حتى آیات‏و نشانه ‏هاى خدا را دروغ مى‏شمارند. آنان‏ اند که باید بترسند و اندوهناک باشند؛ چرا که به سوى آتش دوزخ گام برمى ‏دارند و در آن‏جا جاودانه مى‏ مانند.
__________________________________________________
(1). تفسیر نمونه، ج 1، ص 199
(2). تفسیر المیزان، ج 1، ص 137

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

1)  پیامدهاى تکوینى و آثار وضعى گناه با توبه بر طرف نمى‏شود.
2)  گناه موجب سقوط انسان، و هدایت‏پذیرى موجب صعود و سعادت او مى‏ شود.
3)  اگر مى‏خواهید از ترس و غم آزاد شوید و بهداشت روانى شما تأمین گردد، از برنامه‏ هاى هدایت‏گرانه ‏ى الهى پیروى کنید.
4)  فرجام کفر و تکذیب عذاب الهى است.

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏1، ص: 242

Visits: 16