و [یاد کنید] زمانى که [براى نازل کردن تورات] چهل شب با موسى وعده گذاشتیم، سپس شما بعد از [غایب شدن] او گوساله را معبود خود گرفتید، در حالى که [به سبب این کار بسیار زشت] ستمکار بودید. (۵۱) سپس بعد از آن [کار زشت] از [گناه] شما درگذشتیم، تا سپاسگزارى کنید. (۵۲) و [یاد کنید] هنگامى که به موسى، کتاب و میزان جداکننده [حق از باطل] عطا کردیم تا هدایت یابید. (۵۳) و [یاد کنید] زمانى که موسى به قومش گفت: اى قوم من! قطعاً شما به سبب معبود گرفتن گوساله به خودتان ستم ورزیدید، پس به سوى آفریننده خود بازگردید، و [افرادى از] خودتان را [که گوساله را به پرستش گرفتند] بکشید که این [عمل] براى شما در پیشگاه آفریدگارتان بهتر است. پس خدا [به دنبال اجرا کردن دستورش] توبه شما را پذیرفت؛ زیرا او بسیار توبهپذیر و مهربان است. (۵۴)
و [یاد کنید] زمانى که [براى نازل کردن تورات] چهل شب با موسى وعده گذاشتیم، سپس شما بعد از [غایب شدن] او گوساله را معبود خود گرفتید، در حالى که [به سبب این کار بسیار زشت] ستمکار بودید. (۵۱) سپس بعد از آن [کار زشت] از [گناه] شما درگذشتیم، تا سپاسگزارى کنید. (۵۲) و [یاد کنید] هنگامى که به موسى، کتاب و میزان جداکننده [حق از باطل] عطا کردیم تا هدایت یابید. (۵۳) و [یاد کنید] زمانى که موسى به قومش گفت: اى قوم من! قطعاً شما به سبب معبود گرفتن گوساله به خودتان ستم ورزیدید، پس به سوى آفریننده خود بازگردید، و [افرادى از] خودتان را [که گوساله را به پرستش گرفتند] بکشید که این [عمل] براى شما در پیشگاه آفریدگارتان بهتر است. پس خدا [به دنبال اجرا کردن دستورش] توبه شما را پذیرفت؛ زیرا او بسیار توبهپذیر و مهربان است. (۵۴)
بیاد آورید ای بنی اسرائیل آن زمانی را که به حضرت موسی کتاب و فرقان را دادیم تا اینکه شما به دنبال هدایت حرکت کنید.
نزول تدریجی و دفعی
عرض کردیم معنای کتاب به جهت اینکه مراد از کتاب تورات است که تورات نوشته ها و الواحی بود نوشته شده و در طول چهل شب آن را خداوند به حضرت موسی عطا فرمودند لذا آنچه که از مضامین اخبار و آیات استفاده می شود ،تورات جملتا و دفعتا در این چهل شب بر حضرت موسی نازل شده و بعید هم نیست کتاب انجیل ، زبور و صحف هم همینگونه نازل شده اند و نزول تدریجی نداشته اند مبنی بر اینکه حضرت جبرئیل به مراتب تنزل نمایند بر خلاف قرآن ،که قرآن علاوه بر اینکه بر پیامبر دفعتا نازل شده ولی در این آیه که فرموده «آتَیْنَا» و اعطا کردن کتاب که همان کتاب تورات می باشد را در چهل شبی که حضرت موسی در میقات بوده اند به او نازل فرموده اند و همچنین در طی بیست و سه سال قرآن کریم تدریجا بر حضرت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله وسلم نازل شده است البته منبع این مباحث در کتاب مجمع البیان جلد یکم بحث کرده اند که قبلا هم اشاره کرده ایم.
در این آیه واو عاطفه می باشد که عطف میشود به آیه :«یَا بَنِیٓ إِسْرَآئِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِیٓ أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ »۳ که به «اذْکُرُوا» در واقع عطف شده است لذا بعد از چهل شبی که حضرت موسی در میقات بودند وقتی برگشتند دیدند که قوم به دنبال گوساله سامری راه افتاده اند و گوساله سامری را به عنوان معبود خود قرار داده اند که «اتخاذ عجل» همان گوساله ای را که به عنوان معبود خود قرار داده بودند منظور می باشد که حضرت موسی به قوم خود فرمودند به نفوس خود ظلم کردید به جهت اینکه گوساله را معبود خود قرار دادید پس برگردید به سوی کسی که شما را از بدبختی نجات داده
معنای بارئ
کلمه «بَارِئِکُمْ» را بعضا معنا می کنند به خالق و بارئ یعنی کسی که از خاک مرده انسان را به وجود می آورد و از عدم به وجود تبدیل می کند و شما را از عدم خارج و جدا می کند و به وجود نائل می کند و از نقص به کمال می رساند لذا شما در حکومت فرعون بودید با بدبختی های بسیار زندگی می کردید و من شما را از آنجا نجات دادم لذا کلمه «بَارِئِکُمْ» یعنی اینکه شما را نجات دادم از نقص ، ضعف و بدبختی ها که پسرهای شما را ذبح می کردند ،مرد های شما را به بردگی میگرفتند ،دختر ها و زنهای شما را به کنیزی می گرفتند و در شکنجه های روحی ،روانی و جسمی خدا شما را از آن نقص و مکافات ها نجات داد لذا کلمه «بَارِئِکُمْ» به تناسب این موضوع بیان شده است .
عبرت و یادآوری
در آیه دیگر خداوند می فرمایند :«هَٰذَآ إِلَٰهُکُمْ وَإِلَٰهُ مُوسَىٰ فَنَسِیَ»۴ شما دنبال چه می گردید ؟!خدای شما الله است لذا فرمود :«فَتُوبُوٓا» برگردید و کافی است و به یاد آورید که شما را از کجا به کجا رسانید آن زمانی که در رود نیل همگی گذشتید به امر خدا و همه ی آنهایی که دشمن شما بودند غرق شدند حتی فرزند مصعب بن الریان که فرعون زمان بود همراه آل فرعون غرق شد لذا فرمود:« وَأَغْرَقْنَآ آلَ فِرْعَوْنَ»۵ پس در نتیجه بعد از اینهمه انحراف برگردید به سوی پروردگار «فَتُوبُوٓا إِلَىٰ بَارِئِکُمْ» .
بازگشت به خدا
مرحوم کافی رحمه الله خطابه به خود را انجام می داد و روضه خود را نیز می خواند و گریه هم می کرد می فرمود :«کافی بس است دیگر» و در این آیه خداوند بر بیانی که حضرت موسی فرموده ،میفرمایند «فَتُوبُوٓا» بس است دیگر و برگردید به کسی که شما را از بدبختی هایی که در اثر حکومت فرعون و فرعونیان داشتید شما را نجات داد.
عقاب و مجازات
در ادامه می فرمایند :«فَاقْتُلُوٓا أَنْفُسَکُمْ» لذا امر فرمود حضرت موسی که همدیگر را بکشید تا ادب شوید لذا امری بود که اجرا هم شد و کم و کیف اینکه چند نفر بوده اند و چند نفر نیز کشته اند را در تفاسیر مختلف گفته اند درواقع یعنی خود کشی کنید و خودکشی قوم حضرت موسی بوده و کشتن بعضی ،بعض دیگر را و برادر دینی و همکیشان را تعبیر به «أَنْفُسَکُمْ» نموده لذا در آیه دیگری نیز فرمود :«لَوْلَآ إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَٰذَآ إِفْکٌ مُبِینٌ»۶ که تعبیر در قرآن است بر اینکه برادران دینی شما همکشینان خودتان هستند لذا وقتی فرمود :«فَاقْتُلُوٓا أَنْفُسَکُمْ» همینگونه می باشد و حکایت می کند بر اینکه همدیگر را بکشید و حدی بود که بر آنها باید جاری میشد و تا حدی هم آنها انجام دادند و مامور شدند عده ای ،عده ی دیگر را بکشند و به قتل برسانند تا توبه انها قبول شود و دیگر گوساله پرستی نکنند .
پیامبر رحمت
بنابراین پیامبر ما ،واقعا پیامبر رحمت بوده که در زمان انبیاء دیگر مانند حضرت نوح هنگامی که با مردم لجوج طرف می شود دعا و نفرین در حق آنها می کند و همه ی آنها غرق می شوند یا حضرت موسی که قوم بنی اسرائیل در قصص آمده که چه بلاهایی دچار آنها می شود بواسطه اینکه پیامبران را می کشتند و آزار و اذیت می کردند ولی پیامبر رحمت به گونه ای می باشند هر چقدر هم به ایشان صدمه زدند و در طی بیست و سه سال هیچ پیامبری نبوده مثل پیامبر ما که واقعا رنج و مشقت امت را به دوش بکشد اما همیشه دعاگوی امت بوند لذا خداوند متعال فرمودند :«وَمَآ أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَهً لِلْعَالَمِینَ»۷ نفرمود «و ما ارسل الانبیاء» بلکه فرمود : «وَمَآ أَرْسَلْنَاکَ» یعنی فقط ما شما ای پیامبر را رحمت برای عالمین فرستادیم و فقط شما بودید که رحمه للعالمین بودید و الا دیگر پیامبران رحمه للعالمین نبودند بنابراین وقتی تفکر کنیم گاهی اوقات مکافات هایی امت ها را می گرفت که واقعا سخت بود که بعضاً بخاطر نفرین پیامبران آنها بود .
قتل أنفس
در این آیه نیز بیان می فرماید که وقتی آنها اتخاذ عجل داشتند یعنی گوساله سامری را به عنوان معبود خود قرار دادند و حضرت موسی از میقات برگشتند آنها را مجازات کردند و مجازات آنها این بود که «فَاقْتُلُوٓا أَنْفُسَکُمْ» و بهتر این است که همدیگر را بکشید تا ادب شوید که از آن بدبختی که الان دچار آن شده اید مبنی بر اینکه سمت گوساله پرستی رفتید ،نجات پیدا کنید تا خداوند به سوی شما رو بیاورد و رحم کند .
رحم و رحمت
لذا اگر بندگان بندگی کنند حتی مقدرات امت هم تغییر می کنند مثلا قحطی بنا بوده بر بنی اسرائیل وارد شود ،ولی به هم دیگر رحم کردند و درب های منزل خود را باز کردند و هر چه داشتند آوردند با هم دیگر تقسیم کردند و با هم استفاده کردند لذا خداوند بر آنها رحمت خود را گستراند و نعمت های آنها را زیاد کرد لذا قحطی از آنها برداشته شد و به حضرت موسی گفتند چرا قحطی از ما برداشته شد ؟حضرت موسی فرمود وقتی شما به هم رحم کنید خداوند نیز به شما رحم می کند .
توبه و بازگشت
کلمه «خَیْرٌ» در آیه به معنای «أخیَر» و بهتر می باشد کلمه بعدی ، کلمه «لَکُمْ» لام نفعیه می باشد یعنی به سود و نفع شماست که اینجور مکافات شوید نزد کسی که شما را نجات می دهد و نجات داد از عدم به وجود و از مکافات های زمان فرعون به راحتی و عزت پس همانا اینها را برای خودتان غنیمت نشمردید و از بدبختی که در حال حاضر اتخاذ عجل کردید تا دوباره برگردید به توحید و خداوند که نتیجه آن می شود که :«إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ» خداوند رو به شما اورد .
