پژوهش های تفسیری آیه چهل و نهم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : نعمت آزادى ملت بنى اسرائیل

و آزمایش‏هاى مشکل آنان

و نسل کشى فرعونیان

وَ إِذْ نَجَّیْناکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فِی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ‏

و [یاد کنید] هنگامى را که شما را از (چنگ) فرعونیان نجات دادیم، در حالى که شما را (با شکنجه و) عذاب بدى مى‏آزردند؛ پسران شما را سر مى‏بریدند؛ و زنان شما را زنده نگاه مى‏داشتند و در این‏ [ها] آزمایش بزرگى از [جانب‏] پروردگارتان بود.

نکته‏ ها و اشاره ‏ها:

1. تعبیر «یَسُومُونَکُمْ» در اصل به معناى جستجوى چیزى است و به معناى تحمیل کار بر دیگران نیز مى‏آید.[۱] این تعبیر اشاره دارد که فرعونیان بدترین شکنجه‏ها و عذاب‏ها را بر بنى‏اسرائیل تحمیل مى‏کردند.
2. این آیه‏روز نجات و آزادى بنى اسرائیل را به آنان یادآور مى‏شود که یکى از روزهاى الهى و ایّام اللَّه بوده است. هر ملتى باید روز آزادى خود را بزرگ بدارد. این مطلب آثار روان‏شناختى مهمى دارد؛ یعنى سبب مى‏شود که شکر آن را به جا آورند و قدر آزادى خود را بدانند و از ارتجاع و بازگشت به وضع سابق جلوگیرى شود.
3. این آیه‏تقریباً با همین عبارات در سوره‏ى ابراهیم نیز آمده است‏[۲] و تکرار آن براى یادآورى برترین نعمت‏هاست، و هیچ ملتى بدون استقلال و آزادى از چنگ طاغوت‏ها و مستکبران نمى‏تواند پیشرفت کند؛ چرا که ملتى که از نظر اقتصادى، سیاسى، فرهنگى و فکرى اسیر دیگران باشد، نیروها و ذخایرش به غارت مى‏روند و فرصت رشد و پیشرفت پیدا نمى‏کند.

4. فرعونیان نیروهاى فعال جامعه‏ى بنى‏اسرئیل را نابود مى‏کردند؛ و این روش استعمارگران و مستکبران در طول تاریخ بوده و در عصر ما نیز هست که با طرح نقشه‏هاى ماهرانه، مى‏کوشند جوانان را به فساد و تباهى بکشند تا زمینه‏ى تضعیف و اسارت ملت‏ها فراهم شود و از این روست که انواع اعتیاد، فحشا و فساد را در جهان سوم ترویج مى‏کنند.
5. برخى مشکلات و گرفتارى‏هاى بشر براى امتحان اوست و این از شئون ربوبیّت و پرورش‏دهندگى خداست که از این راه انسان‏ها را مى‏آزماید تا رشد و تربیت و تکامل پیدا کنند.

______________________________
(۱). ر. ک: المفردات فى غریب القرآن؛ تفسیر ابوالفتوح رازى، ج ۷، ص ۷ و المنار، ج ۱ ص ۳۰۸

(۲). البته قاعدتاً نخست آیه‏ى ۶ سوره‏ى ابراهیم، سپس آیه‏ى ۴۹ سوره‏ى بقره فرود آمده‏است؛ چرا که سوره‏ى ابراهیم مکى و سوره‏ى بقره مدنى است. البته در آیه‏ى ۴۹ سوره‏ى بقره «واو» عاطفه بر سر «ویذبحون» نیامده است و در سوره‏ى طه واو آمده تا آن را بر «سُوءَ الْعَذابِ» عطف کند، در حالى که «سر بریدن» خود یکى از مصداق‏هاى عذابِ بد است و این به خاطر اهمیت عذاب سربریدن کودکان و زنده نگه داشتن زنان است که جداگانه آمده است (تفسیر نمونه، ج ۱۰، ص ۲۷۴)

آموزه‏ها و پیام‏ها :

1. روز نجات و آزادى ملت‏ها را به آنان یادآورى کنید (تا قدر آن را بدانند).
2. آزادى و استقلال هر ملت از مهم‏ترین نعمت‏هاست.
3. گاهى مشکلات براى آزمایش شماست (پس واکنشى مناسب داشته باشید و سپاس‏گزار باشید).
4. مستکبران جهان در پى نسل‏کشى و تباه کردن نیروى جوان ملت‏ها هستند (پس مراقب توطئه‏ها باشید!).
5. مستکبران جهان چشم طمع به دختران ملت‏هاى مستضعف دارند (پس مراقب توطئه‏ها باشید!).

[۱] . ر. ک: المفردات فى غریب القرآن؛ تفسیر ابوالفتوح رازى، ج ۷، ص ۷ و المنار، ج ۱ ص ۳۰۸

[۲] . البته قاعدتاً نخست آیه‏ى ۶ سوره‏ى ابراهیم، سپس آیه‏ى ۴۹ سوره‏ى بقره فرود آمده‏است؛ چرا که سوره‏ى ابراهیم مکى و سوره‏ى بقره مدنى است. البته در آیه‏ى ۴۹ سوره‏ى بقره« واو» عاطفه بر سر« ویذبحون» نیامده است و در سوره‏ى طه واو آمده تا آن را بر« سُوءَ الْعَذابِ» عطف کند، در حالى که« سر بریدن» خود یکى از مصداق‏هاى عذابِ بد است و این به خاطر اهمیت عذاب سربریدن کودکان و زنده نگه داشتن زنان است که جداگانه آمده است( تفسیر نمونه، ج ۱۰، ص ۲۷۴)

تفسیر قرآن مهر، ج‏۱، ص: ۲۶۲