پژوهش های تفسیری آیه 42 و 43 سوره بقره
تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان
موضوع : سفارش درمورد پیوند با خدا و خلق و جمعگرایی و اشاره به ممنوعیت حق پوشی
42. وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
و حق را با باطل نیامیزید؛ و حق را پنهان نکنید در حالى که شما مىدانید.
43. وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ
و نماز را بر پا دارید، و [مالیات] زکات را بپردازید، و با رکوع کنندگان، رکوع کنید.
نکته ها و اشاره ها :
1) نکته اوّل
انسان باید حقگرا باشد و حق را آشکار سازد، هر چند منافع زودگذر او به خطر بیفتد؛ که کتمان حق و آمیختن حق و باطل، گناه و جرم است، زیرا موجب گمراهى و به اشتباه انداختن دیگران مىشود. «1»
حقگویى در بیان مطالب دینى و گواهى دادن در دادگاه و حق جویى در پژوهشها و ابراز حق در برابر ستمکاران، مىتواند از مصادیق مهم حقگرایى باشد.
2) نکته دوّم
اگر آمیختن حق و باطل از سر جهل باشد جرم به شمار نمىآید؛ چون انسان ناآگاه معذور است. اما اگر کسى آگاهانه حق و باطل را بیامیزد و حقایق را کتمان کند، گناهى بزرگ انجام داده است؛ چون بر خلاف علم خود سخن گفته و دیگران را به اشتباه انداخته است. این قانون کلى شامل یهودیانى که نشانهها و صفات پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله را کتمان کردند و همه ى حقپوشان در طول تاریخ، مىشود.
__________________________________________________
(1). واژه ى «تَلْبِسُوا» در اصل از «لبس» به معناى خلط و آمیختن است (مقاییس اللغة) و یا به معناى ستر و پوشاندن است که در این آیه، به قرینه ى حق و باطل، به معناى خلط و به اشتباه انداختن است (التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج 10، ص 160، ماده ى «لبس»)
3) نکته سوّم
برپایى صلوة (نماز) «1» نشانهى پیوند با خالق است. انسان باید نماز بگزارد و در جامعه نیز نماز را برپا دارد؛ یعنى زمینههاى گسترش فرهنگ نماز را فراهم سازد، و نماز را به طور کامل و با حضور قلب به پا دارد تا در روح و جان او تأثیر بگذارد. «2»
4) نکته چهارم
پرداخت مالیات زکات «3» نوعى ارتباط با بینوایان و پیوند فرد با جامعهى انسانى است. پرداخت کامل زکات موجب آبادانى شهرها و رفع فقر مىگردد.
5) نکته پنجم
شکل نماز در بین ملتها و ادیان متفاوت است؛ مثلًا نماز یهودیان بدون رکوع و نماز مسلمانان با رکوع است. شاید آیهى فوق به همین مطلب اشاره دارد؛ یعنى از یهودیان مىخواهد که به مسلمانان ملحق شوند و نماز را با رکوع و به صورت جماعت برگزار کنند. «4»
6) نکته ششم
در احادیث اسلامى در مورد نماز جماعت بسیار سفارش شده است. از امام صادق علیه السلام حکایت شده: نماز جماعت بیست و چهار درجه از نماز فردى برتر است. «5»
آموزه ها و پیام ها :
1) حق را ظاهر سازید که حق پوشى ممنوع است.
2) حق را خالص بگویید (تا در اثر آمیزش حق و باطل مردم گمراه نشوند).
3) پیوند با خدا (نماز) و امدادرسانى به مردم (زکات) از وظایف الهى شماست.
4) در عبادت جمعگرا باشید (و نماز را به جماعت بخوانید.)
__________________________________________________
(1). واژه ى «صلوة» در اصل به معناى دعاست، ولى در اسلام به معناى عبادت خاصى بهکار مىرود که شامل اذکار، رکوع، سجود و … است
(2). المنار، (بیروت: دارالمعرفة، ط 2)، ج 2، ص 293
(3). واژه ى «زکوة» در اصل به معناى رشد و نموّ است، ولى در اسلام به معناى مالیات مخصوصى است که به طلا، نقره، گاو و … تعلق مىگیرد؛ و از آن جهت بدان زکات مىگویند که موجب رشد حقیقى و برکت مال مىشود
(4). تفسیر نمونه، ج 1، ص 209
(5). تهذیب، ج 3، ص 25
تفسیر قرآن مهر، ج1، ص: 249
