پژوهش های تفسیری آیه شانزدهم سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : زیانکاری و گمراهی منافقان 

۱۶٫ أُولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَهَ بِالْهُدى‏ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ‏

آنان کسانى هستند که «گمراهى» را با «راهنمایى» مبادله کردند، پس داد و ستدشان سودى نکرد و ره یافته نبودند.

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

۱) نکته اوّل

قرآن کریم زندگى دنیا را به بازارى تشبیه مى‏ کند که مردم در آن به خرید و فروش مشغول‏ اند؛ آنان سرمایه‏ هاى وجودى خود، هم‏چون عقل، فطرت، استعدادها و نیروهاى جسمى و روحى را مى‏ فروشند و در برابر کالاهایى هم‏چون هدایت و سعادت یا گمراهى و شقاوت مى‏ خرند.

دنیا – تشبیه – بازار – اشتغال

سرمایه : عقل – فطرت – جسم – روح

کالاها : هدایت ، سعادت   یا  ضلالت ، شقاوت

۲) نکته دوم

منافقان در بازار دنیا سرمایه ‏هاى وجودى خود را از دست مى‏ دهند و در برابر آن گمراهى به دست مى ‏آورند، از این رو، زیان مى ‏کنند. منافقان صدر اسلام مى‏ خواستند با هزینه کردن سرمایه‏ هاى مادى و معنوى خود، به اسلام و مسلمانان ضربه بزنند ولى نه تنها موفق نشدند بلکه سرمایه‏ هاى خود را نیز از دست دادند و زیان کردند.
اکنون نیز منافقان و مخالفان اسلام، همان راه را مى ‏روند و همان سرنوشت را دارند.

۳) نکته سوم

در تجارت‏خانه‏ ى دنیا، سود واقعى همان هدایت یافتن، و زیان واقعى همان گمراه شدن است؛ چرا که اگر کسى خط راستین و صحیح را پیدا کند، دیر یا زود به مقصد مى‏ رسد، اما اگر کسى مسیر را گم کند و به کژ راهه برود، هیچ‏گاه به مقصد نمى ‏رسد.

۴) نکته چهارم

در برخى آیات ‏قرآن، تجارت نجات ‏بخش این‏گونه معرفى شده است:
اى مؤمنان! آیا شما را به تجارتى راه‏نمایى کنم که شما را از عذاب دردناک رهایى بخشد (و به سود وسعادت برساند)؟ به خدا و پیامبرش ایمان آورید و در راه خدا با اموال و جان‏هایتان جهاد کنید.

۵) نکته پنجم

ریشه ‏ى کژ روى منافقان در ناآگاهى آنهاست.  آنان سود و زیان خود را نشناخته و ره یافته نشده ‏اند از این رو در بازار دنیا، بهاى هدایت را مى‏ پردازند و در عوض کالاى زیان بارى هم‏چون گمراهى را مى ‏خرند.

بفروخته دین به دنیا از بى ‏خبرى

 یوسف که بر ده درم فروشى چه خرى‏

آموزه‏ ها و پیام‏ ها :

۱)  منافقان خریدار «گمراهى» اند و آن کالاى ناچیز را به بهاى وافر «هدایت» مى‏ خرند (پس مراقب باشید شما این‏گونه عمل نکنید).
۲)  دنیا بازار است (که برخى در آن سود مى ‏برند و برخى زیان مى‏ بینند؛ تا شما چه کنید!).
۳)  منافقان در بازار دنیا زیان مى‏کنند (سرمایه‏هاى وجودى خود را از دست مى‏دهند؛ پس، از سرنوشت آنان عبرت آموزید.)
۴)  به دنیا هم‏چون بازار بنگرید و مراقب باشید که زیان نکنید (سرمایه‏ى وجودى خود را به بهاى اندک نفروشید).

 (۱) سوره ‏ى صف، آیات ۹- ۱۰
(۲) تعبیر «مهتدین» دلیل جمله‏ هاى قبل است؛ یعنى «ماکانوا مهتدین الى منافعهم ومضارهم». (تفسیر راهنما، ج ۱، ص ۵۲)

                        تفسیر قرآن مهر، ج‏۱، ص: ۱۸۷