پژوهش های تفسیری آیه ۱۲۵ سوره بقره

تفسیر رضوان . حوزه علمیه اصفهان

موضوع : عظمت کعبه و ویژگیهای آن و وظایف مردم و رهبران الهی

۱۲۵٫ وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ

و (یاد کنید) هنگامى که خانه [کعبه‏] را براى مردم محل بازگشت [و پاداش‏] و أمن [و امان‏] قرار دادیم. و (فرمودیم:) از مقام ابراهیم، نمازخانه‏اى (براى خود) برگزینید. و با ابراهیم و اسماعیل عهد کردیم که: «خانه مرا براى طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگانِ سجده‏گر، پاک و پاکیزه کنید.»

نکته‏ ها و اشاره‏ ها :

۱) کعبه : بازگشتگاهِ توحید و فطرت 

کعبه ، قبله‏ ى عبادت مسلمانان، محلى است که خداپرستان به آن روى مى‏ نمایند و نه تنها از نظر جسمانى که از نظر روحانى نیز، بازگشت به توحید و فطرت نخستین مى‏ کنند و در آن‏جا ثواب مى‏ برند. «۱»

بازگشتگاه   . توحید   .   فطرت  .  مثابه   .   خداپرستان  .   عبادت   .   وطن اول   .   وطن  .  ثواب

۲)  امنیت سرزمین کعبه 

در این آیه، کعبه پناهگاه و کانون امن و امان اعلام شده است. در اسلام مقررات شدیدى براى اجتناب از هرگونه کشمکش و جنگ و خون‏ریزى در این سر زمین مقدس وضع شده است، به طورى که نه تنها انسان‏ها، بلکه حیوانات و پرندگان نیز در آن‏جا در امن و امان ‏اند.

امنیت . امن . کعبه . پناهگاه . مقررات . منع جنگ . منع کشمکش . انسانها . حیوانات . گیاهان

۳) معرفی مقام ابراهیم علیه السلام

مقام ابراهیم علیه السلام جایگاهى است با فاصله‏ ى تقریبى ۱۳ مترى کعبه که بر حاجیان لازم است، پس از طواف خانه‏ ى کعبه، پشت آن مقام قرار گیرند و نماز طواف را به جا آورند. در آن‏جا سنگى قرار دارد که حکایت شده حضرت ابراهیم علیه السلام براى بالا بردن دیوارهاى کعبه بر روى آن مى‏ ایستاده است. آن سنگ فعلًا در محفظه ‏اى در مقام ابراهیم نگه‏دارى مى‏ شود. «۲»

مقام ابراهیم . ۱۳ متری . لزوم نماز . نماز طواف . پشت مقام . ابراهیم . سنگ . دیوار کعبه

۴) «بَیتی» اضافه تشریفی

خدا جسم نیست تا نیازمند خانه باشد؛ پس مقصود از واژه ‏ى «بَیْتِیَ» (خانه‏ ى من) که در آیه‏ آمده است، همان اضافه‏ ى تشریفى است؛ بدین معنا که براى بیان شرافت و عظمتِ چیزى، آن را به خدا نسبت مى‏ دهند، همان‏طور که به ماه رمضان «شهر اللَّه» (ماه خدا) مى ‏گویند.

بیت . اضافه تشریفی . خداوند . شرافت . عظمت . ماه رمضان

۵) اهمیت پاکی خانه خدا 

خدا، ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام، یعنى دو پیامبر بزرگ خود را خادم کعبه گردانید و به آنان دستور داد که آن‏جا را از وجود آلودگى‏ هاى ظاهرى و معنوى پاک سازند. از اهمیتى که خدا به پاکى خانه ‏ى کعبه مى‏ دهد مى ‏آموزیم که ما نیز باید در پاکى خانه‏ ى خدا بکوشیم. آرى، مکان‏هاى‏ مقدس، هم‏چون کعبه و مسجد، باید پاک و پاکیزه و رغبت انگیز باشند.

__________________________________________________
(۱). واژه‏ ى «مثابه» در اصل به معناى بازگشت به حالت اول، یا به معناى محل بازگشت براى ثواب بردن است. (ر. ک: التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ماده‏ى «ثوب»)
(۲). البته برخى از مفسران نیز آن را به معناى حج، عرفه، مشعر، حجرات و تمام حرم مکه دانسته‏اند (ر. ک: تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۴۴۸)

آموزه‏ ها و پیام‏ها :

۱) کعبه محل عبادت و پاکیزگی

کعبه را محل عبادت قرار دهید و در پاکى آن بکوشید.

۲) احترام ویژه طواف کنندگان

طواف کنندگان، عبادتگران و مجاوران کعبه را، محترم بشمارید و به آنان خدمت کنید.

۳) رهبران الهی خادم کعبه

کعبه بسیار عظیم است، به طورى که رهبران بزرگ الهى خادم آن مى‏شوند.

۴) کعبه حرم امن الهی

کعبه حرم امن الهى است (پس امنیت آن را پاس بدارید).

تفسیر قرآن مهر، ج‏۱، ص: ۳۹۷