ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی) جلد ۱۷

• مشخصات کتاب
• (۳۵)سوره فاطر مکی است و چهل و پنج آیه دارد (۴۵)
  • سوره فاطر (۳۵): آیه ۱
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • معنای” فطر” و مراد از” فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ”
      • اشاره به اینکه همه ملائکه واسطه های بین خدا و خلق هستند، و مراد از اینکه ملائکه دارای بال ها (أُولِی أَجْنِحَهٍ) هستند
    • بحث روایتی روایاتی در باره ملائکه و وصف ایشان، در ذیل آیه:” جاعِلِ الْمَلائِکَهِ رُسُلًا أُولِی أَجْنِحَهٍ …”
    • گفتاری در باره ملائکه (اوصاف چهار گانه ملائکه در قرآن و حدیث)
      • اشاره
      • بیان اینکه وجود ملائکه مادی و جسمانی نیست و توضیحی در مورد تمثل ملائکه به اشکال و تهیات جسمانی و رد اینکه گفته شده ملک جسمی است لطیف …
  • سوره فاطر (۳۵): آیات ۲ تا ۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات عطاء رزق و نعمت و منع از آن فقط با اراده خدای تعالی است
      • اشاره
      • استدلال بر یگانگی خدا در ربوبیت، با بیان اینکه فقط او خالق است
      • معنای جمله:” وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ”
      • کافر بد را خوب می بیند و خدا او را مجازات نموده اضلال می کند. پس بر ضلالت او اندوه مخور
  • سوره فاطر (۳۵): آیات ۹ تا ۱۴
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای” عزت” و مفاد آیه:” مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّهَ فَلِلَّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعاً”
      • مراد از کلم طیب و صعود آن به سوی خدا و مقصود از اینکه عمل صالح آن را بلند می کند (إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ …)
      • مراد از مکر سیئات و اینکه فرمود:” وَ مَکْرُ أُولئِکَ هُوَ یَبُورُ”
      • وجوه مختلف در باره خلقت انسان از خاک در آیه:” وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ …”
      • تمثیل حال مؤمن و کافر به دریای شیرین و دریای شور
      • اشکال و شبهه ای در ذیل جمله:” وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَهً تَلْبَسُونَها” و جواب هایی که بدان داده شده است
      • وجه تفاوت تعبیر در آیه:” وَ تَرَی الْفُلْکَ فِیهِ مَواخِرَ …” و آیه:” وَ تَرَی الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ …”
      • معنای اینکه فرمود آلهه مشرکین دعایشان را نمی شنوند
    • بحث روایتی (روایاتی در باره تشبیه رستاخیز به احیاء زمین با باران، و در ذیل آیه:” إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ …”)
  • سوره فاطر (۳۵): آیات ۱۵ تا ۲۶
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح اینکه فقر و نیاز منحصر در انسان و غنا و بی نیازی منحصر در خدای تعالی است (أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ)
      • معنای آیه:” وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْری …”
      • تمثیل هایی برای بیان حال و اعمال مؤمن و کافر
      • گفتاری پیرامون معنای عموم انذار سخنی پیرامون عموم انذار و اینکه هیچ امتی که در آن پیغمبری ظهور نکرده باشد نبوده است (وَ إِنْ مِنْ أُمَّهٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ)
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل جمله:” وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْری …” و آیه:” وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ”)
  • سوره فاطر (۳۵): آیات ۲۷ تا ۳۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح دلالت اختلاف الوان ثمرات و … بر توحید
      • مراد از” کتاب” و وراثت آن در آیه:” ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا …”
      • مقصود از بندگان خاص (الَّذِینَ اصْطَفَیْنا) که خداوند کتاب را به ایشان به ارث رساند
      • اقوال مختلف مفسرین در تفسیر آیه فوق
    • بحث روایتی چند روایت در ذیل جمله” إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ” و در باره مراد از” ظالم لنفسه”،” مقتصد” و” سابق بالخیرات” در آیه:” ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا …”
      • اشاره
      • چند روایت در باره مقدار عمری که سپری شدن آن جای عذری برای آدمی نمی ماند (أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ)
  • سوره فاطر (۳۵): آیات ۳۹ تا ۴۵
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • استدلال و احتجاج علیه مشرکین و در رد ارباب و آلهه موهوم آنان
      • استدلال بر توحید با استناد به ابقاء موجودات و اینکه ابقاء عبارتست از ایجاد و تدبیر متوالی
      • معنای این کلام قریش که پیش از بعثت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) قسم می خوردند که اگر نذیری به سویشان بیاید” أَهْدی مِنْ إِحْدَی الْأُمَمِ” خواهند شد
      • اشاره به معنای اینکه فرمود مکر سیئ جز به اهل آن نمی رسد
      • وجه اینکه فرمود اگر خدا مردم را برای گناهانشان مؤاخذه کند جنبنده ای بر زمین نمی ماند
    • بحث روایتی (روایتی در ذیل آیه:” وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِما کَسَبُوا …”)
• (۳۶)سوره یس مکی است و هشتاد و سه آیه دارد (۸۳)
  • سوره یس (۳۶): آیات ۱ تا ۱۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض و محتوای سوره مبارکه یس و شان و فضیلت آن
      • اشاره
      • توضیح و تفسیر آیات:” یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ … فَهُمْ غافِلُونَ”
      • معنای آیه:” لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلی أَکْثَرِهِمْ …”
      • تمثیلی که حال کفار را در راه نیافتن و هدایت نشدنشان بیان می کند (إِنَّا جَعَلْنا فِی أَعْناقِهِمْ أَغْلالًا …)
      • معنای جمله:” نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ” و بیان اینکه نامه اعمال کتابی غیر از لوح محفوظ (امام مبین) می باشد
    • بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیه:” وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا …” در ماجرای سوء قصد ابو جهل و یارانش به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله)
      • اشاره
      • بیان عدم انطباق سیاق آیات اول سوره یس با این روایات
      • چند روایت در باره عمل، در ذیل جمله:” وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ”، و در باره اینکه” امام مبین” علی علیه السلام است
  • سوره یس (۳۶): آیات ۱۳ تا ۳۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات انذار و تبشیر کسانی که” سواء علیهم أ أنذرتهم ام لم تنذرهم” به منظور اتمام حجت و رسیدن آنان به کمال شقاوت است
      • اشاره
      • وجه اینکه در نقل تکذیب پیامبران توسط مشرکین فرمود:” قالُوا ما أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنا وَ ما أَنْزَلَ الرَّحْمنُ مِنْ شَیْ ءٍ”
      • معنای جمله:” طائِرُکُمْ مَعَکُمْ” که رسولان (علیه السلام) به مکذبان خود گفتند
      • در حجت و برهان علیه مشرکین، در سخن مردی که از اقصای مدینه آمد:” وَ ما لِیَ لا أَعْبُدُ الَّذِی فَطَرَنِی …”
      • توضیحی راجع به” جنت” در آیه” قِیلَ ادْخُلِ الْجَنَّهَ” و اینکه خطاب کننده کیست
      • مراد استعمال وصف” مکرم- اکرام شده” در آیات قرآن
      • هلاک شدن قوم مکذب با صیحه ای واحده
    • بحث روایتی (روایاتی در باره داستان فرستادگان عیسی (علیه السلام) و مؤمنی که مردم را به پیروی آن رسولان دعوت کرد و …)
  • سوره یس (۳۶): آیات ۳۳ تا ۴۷
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح مفردات و مفاد آیات شریفه ای که آیات مربوط به تدبیر امر رزق مردم را بیان می کنند
      • توضیح جمله:” وَ ما عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ” در آیه:” لِیَأْکُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ وَ ما عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ …”
      • بیان مفاد آیه:” سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ …”
      • مراد از بیرون کشیدن روز از شب (وَ آیَهٌ لَهُمُ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهارَ)
      • معنای آیه:” وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها”
      • مقصود از اینکه فرمود:” وَ الْقَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِلَ حَتَّی عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ”
      • شمس و قمر تابع تدبیر خدا و ملازم مسیر خود هستند و خورشید به ماه نمی رسد و شب از روز جلو نمی افتد
      • معنای جمله” اتَّقُوا ما بَیْنَ أَیْدِیکُمْ وَ ما خَلْفَکُمْ” و جواب کفار به دعوت به تقوی (پرواز از خالق)
      • عکس العمل کفار در برابر دعوت به انفاق (شفقت و خدمت به خلق)
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:” وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها …” و رد سخنی از آلوسی در باره روایتی از امام رضا (علیه السلام) راجع به تقدم روز بر شب
  • سوره یس (۳۶): آیات ۴۸ تا ۶۵
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تحلیل سخن کفار بعد از رستاخیز (قالُوا یا وَیْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا ما وَعَدَ الرَّحْمنُ وَ صَدَقَ الْمُرْسَلُونَ)
      • توضیحی در مورد اینکه فرمود:” لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ- جز آنچه می کردید جزا داده نمی شوید”
      • وصف و حال اصحاب الجنه در بهشت برین
      • مراد از عهد خدا با بنی آدم در آیه:” أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ …”
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به قیام قیامت و احوال دوزخیان و بهشتیان و …)
  • سوره یس (۳۶): آیات ۶۶ تا ۸۳
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات تهدید کفار به گرفتن چشمان و دگرگون ساختن خلقتشان
      • اشاره
      • توضیح اینکه فرمود: ما به پیامبر شعر نیاموختیم و شاعری شایسته او نیست (وَ ما عَلَّمْناهُ الشِّعْرَ وَ ما یَنْبَغِی لَهُ)
      • مقصود از اینکه فرمود: انسان مالک چهار پایان است
      • معنای جمله:” وَ هُمْ لَهُمْ جُنْدٌ مُحْضَرُونَ” که در باره احضار مشرکین و آلهه شان در قیامت است
      • استبعاد معاد توسط مشرکین و جواب خدای تعالی به این استبعاد
      • اقوال مختلف در باره خلقت مثل در آیه:” أَ وَ لَیْسَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلی أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ …”
      • بیان اینکه منظور از خلقت مثل انسان ها در قیامت، اعاده آنها است، با توضیحی در مورد تغیر و تبدل متوالی بدن و عدم تغیر و تبدل نفس و روح
      • توضیح مفاد آیه شریفه:” إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ …” و بیان مراد از امر و قول در آن
      • معنای” ملکوت” و اینکه ملکوت هر چیزی به دست خدا است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره بیگانه بودن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از شعر و شاعری، اعاده و احیاء اموات، و اراده قول خداوند)
• (۳۷)سوره صافات مکی است و صد و هشتاد و دو آیه دارد. (۱۸۲)
  • سوره الصافات (۳۷): آیات ۱ تا ۱۱
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجوه مختلف در باره مراد از سه طایفه:” صافات”،” زاجرات” و” تالیات” که خداوند بدانها سوگند یاد کرده است
      • بیان اینکه مراد، سه طائفه از ملائکه که مامور نزول وحی بوده اند می باشد
      • توضیح اینکه سوگند به صافات، زاجرات و تالیات، متضمن استدلال برای” إِنَّ إِلهَکُمْ لَواحِدٌ” است
      • بیان آیات راجع به تزیین آسمان دنیا به زیور کواکب و حفظ آن از شیاطین مارد و …
    • گفتاری در معنای شهاب گفتاری در معنای شهاب (در ذیل آیه:” إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَهَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ”)
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی آیات گذشته)
  • سوره الصافات (۳۷): آیات ۱۲ تا ۷۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات حکایت استهزاء مشرکین آیات خدا و دعوت پیامبر را و استبعادشان رستاخیز خود و پدرانشان را
      • اشاره
      • اشاره به وجه تسمیه قیامت به” یوم الفصل”
      • مراد از” الَّذِینَ ظَلَمُوا”،” ازواج” و” ما کانُوا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ” در آیه:” احْشُرُوا الَّذِینَ ظَلَمُوا …”
      • وجه تعبیر به هدایت در” فَاهْدُوهُمْ إِلی صِراطِ الْجَحِیمِ”
      • مراد از سؤال در” وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ” سؤال از چیست؟
      • اعتراض کفار به بزرگان و رهبران خود در قیامت که شما باعث گمراهی ما بودید و جواب رؤسای کفر به پیروان خود
      • تابع و متبوع در عذاب مشترکند
      • مقصود از” عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ” و اینکه” رزق معلوم” دارند و …
      • گفتگوی اهل بهشت با یکدیگر
      • وصف شجره” زقوم”
    • بحث روایتی (روایاتی در باره مسئول بودن انسان، و در ذیل برخی آیات گذشته)
  • سوره الصافات (۳۷): آیات ۷۱ تا ۱۱۳
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان آیات مربوط به منزلت” نوح” علیه السلام و اجابت دعای او
      • نکته ای در باره اینکه فرمود:” سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ”
      • نکته ای در باره اینکه فرمود:” سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ”
      • مراد از” قلب سلیم” داشتن ابراهیم (علیه السلام) عدم تعلق او به غیر خدا است
      • وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) به ستارگان نظر افکند و سپس از بیماری خود خبر داد (فَنَظَرَ نَظْرَهً فِی النُّجُومِ فَقالَ إِنِّی سَقِیمٌ)
      • سخنان ابراهیم (علیه السلام) بابت ها! و احتجاج او بابت پرستان
      • معنی و وجه اینکه فرمود خدا اعمال شما را خلق کرده (وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ)
      • مراد ابراهیم (علیه السلام) از اینکه فرمود:” إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی سَیَهْدِینِ”
      • گفتگوی ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) در باره رؤیای ذبح و …
    • بحث روایتی روایاتی در باره مراد از” قلب سلیم” و اینکه ابراهیم (علیه السلام) فرمود:” إِنِّی سَقِیمٌ” و اینکه خدا را دو اراده و مشیت است
      • اشاره
      • چند روایت در باره داستان ذبح اسماعیل و اینکه ذبیح” اسماعیل” بوده نه” اسحاق”
  • سوره الصافات (۳۷): آیات ۱۱۴ تا ۱۳۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات متضمن خلاصه ای از داستان موسی و هارون (علیهما السلام) و داستان الیاس و دعوت او (علیه السلام)
      • اشاره
      • حجتی بر توحید که در سخن الیاس (علیه السلام) به قوم خود، با استناد به خالق بودن خدا اقامه شده است
    • بحث روایتی (دو روایت در باره مراد از” بعل” در:” أَ تَدْعُونَ بَعْلًا …” و” ال یاسین”
    • سخنی پیرامون داستان الیاس (علیه السلام)
  • سوره الصافات (۳۷): آیات ۱۳۳ تا ۱۴۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مراد از اینکه فرمود: یونس به سوی کشتی فرار کرد (إِذْ أَبَقَ إِلَی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ)
      • معنای اینکه فرمود: اگر نبود اینکه یونس از سجین بود تا روز بعث در شکم ماهی می ماند
    • گفتاری در چند فصل پیرامون داستان یونس (علیه السلام)
      • ۱- داستان آن جناب در قرآن کریم
      • ۲- داستان او از دیدگاه اهل کتاب
      • موارد اختلاف داستان یونس (علیه السلام) نزد اهل کتاب، با ظواهر آیات قرآن کریم
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به داستان یونس (علیه السلام))
  • سوره الصافات (۳۷): آیات ۱۴۹ تا ۱۸۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات رد اعتقاد مشرکین به دختر داشتن خدا و خویشاوندی بین او و جن
      • اشاره
      • توضیحی در باره استثنای عباد مخلصین در آیه:” سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ” و اینکه چرا خدا از وصف واصفان (جز وصف عباد مخلصین) منزه است
      • بیان مفاد آیه:” فَإِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ بِفاتِنِینَ إِلَّا مَنْ هُوَ صالِ الْجَحِیمِ”
      • رد و ابطال پندار مشرکین در باره اینکه ملائکه دختران خدایند، با بیان موقف و موقعیت ملائکه در عالم خلقت و اعمال صادره از ایشان
      • مقصود از اینکه انبیاء (علیهم السلام) منصور هستند و جند خدا غالبند
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه:” وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ …”)
• (۳۸)سوره ص مکی است و هشتاد و هشت آیه دارد (۸۸)
  • سوره ص (۳۸): آیات ۱ تا ۱۶
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات محتوای کلی سوره مبارکه” ص”
      • اشاره
      • توضیح معنای آیه:” وَ الْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی عِزَّهٍ وَ شِقاقٍ”
      • بیان سخنان اشراف و بزرگان کفار در رد دعوت پیامبر اکرم (صلی اللَّه علیه و آله) و سفارش به ادامه پرستش آلهه
      • اعراض از سخنان آنان و تهدید و تحقیرشان
    • بحث روایتی (روایاتی در باره شان نزول آیات:” وَ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَ قالَ الْکافِرُونَ …” و در باره” ص”)
  • سوره ص (۳۸): آیات ۱۷ تا ۲۹
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان آیات مربوط به اوصاف و اقوال داوود (علیه السلام): تسبیح کوه ها و پرندگان با او و …
      • مراد از” حکمت”،” فصل الخطاب” که به داوود (علیه السلام) داده شده بود
      • معنای” خشیت”،” خوف” و” فزع” و توضیحی در باره فزع داوود (علیه السلام) در ماجرای مراجعه دو خصم نزد او برای داوری
      • قضاوت و حکم داوود (علیه السلام) و سپس استغفار و انابه او
      • بیان اینکه مراجعه کنندگان نزد داوود ملائکه بوده اند و داستان مرافعه تمثل بوده و حکم ناصواب در عالم غیر واقعی گناه محسوب نمی شود
      • مقصود از اینکه خداوند داوود (علیه السلام) را خلیفه در زمین قرار داد
      • عصمت باعث سلب اختیار نیست و توجه خطاب” لا تَتَّبِعِ الْهَوی” به داوود (علیه السلام) بلا اشکال است
      • احتجاج بر مساله معاد با بیان اینکه خلق سماء و ارض باطل نیست
      • احتجاج دیگری بر معاد با بیان اینکه خداوند” متقین” و” فجار” را در یک ردیف قرار نمی دهد
    • بحث روایتی (داستان مراجعه دو طائفه متخاصم نزد داوود (علیه السلام) و …)
    • گفتاری در چند فصل پیرامون سرگذشت داوود (علیه السلام)
  • سوره ص (۳۸): آیات ۳۰ تا ۴۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • چند وجه در معنای سخن سلیمان (علیه السلام):” إِنِّی أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَیْرِ عَنْ ذِکْرِ رَبِّی …” و توضیحی در باره علاقه آن جناب به اسب ها و باز ماندنش از عبادت خدا
      • جسدی که بر تخت سلیمان (علیه السلام) افکنده شد جنازه فرزند او بوده که برای آزمایش و تنبیه او میرانده شده و …
      • معنای اینکه فرمود:” فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخاءً …”
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه!” فَقالَ إِنِّی أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَیْرِ عَنْ ذِکْرِ رَبِّی …” و در باره افتادن جسدی بر تخت او)
  • سوره ص (۳۸): آیات ۴۱ تا ۴۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات .
      • اشاره
      • مقصود از” بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ” که ایوب (علیه السلام) بدان مبتلا بود و وجه اینکه ابتلاء خود به آن دو را به شیطان نسبت داد (أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ).
      • بیان امکان مداخله شیطان در ابدان و اموال و دیگر متعلقات مادی معصومین (علیهم السلام)
      • استجابت دعای ایوب (علیه السلام) با شفای امراضش و باز گردان اهل او به او
      • وجه اینکه ابراهیم و اسحاق و یعقوب (علیهم السلام) را به داشتن دست و چشم مدح فرمود
      • معنای اینکه در تعلیل مدح ایشان فرمود:” إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَهٍ ذِکْرَی الدَّارِ”
    • گفتاری در سرگذشت ایوب (علیه السلام) (در قرآن و حدیث) در چند فصل
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل داستان ایوب (علیه السلام) و ابتلائات او
      • خبری از یسع و ذو الکفل (علیه السلام)
  • سوره ص (۳۸): آیات ۴۹ تا ۶۴
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات وصف حال متقیان در بهشت
      • اشاره
      • وصف حال طاغیان در جهنم و حکایت تخاصم و مشاجره متبوعان و تابعان در دوزخ
  • سوره ص (۳۸): آیات ۶۵ تا ۸۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تقریر احتجاجات متعدد بر وحدانیت خدای تعالی که آیه:” قُلْ إِنَّما أَنَا مُنْذِرٌ وَ ما مِنْ إِلهٍ إِلَّا اللَّهُ …” متضمن است
      • توضیح در باره ارتباط آیه:” إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَهِ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ” با قبل
      • وجه اینکه فرمود آدم را با دو دستم آفریدم
      • معنای جمله:” أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ” که استفهام توبیخی از ابلیس در باره سجده نکردنش برای آدم است
      • مبدء ارتکاب معاصی، انکار مالکیت مطلقه خدا و حکمت او است
      • اشاره به اینکه عین خواسته ابلیس (فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ) اجابت نشده و او” الی وقت الیوم المعلوم” مهلت داده شده
    • بحث روایتی (روایاتی در باره مخاصمه ملأ اعلی، استکبار ابلیس و اباء او از سجده بر آدم، و اوصاف متکلفین)
• (۳۹)سوره زمر در مکه نازل شده و هفتاد و پنج آیه دارد (۷۵)
  • سوره الزمر (۳۹): آیات ۱ تا ۱۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات محتوای کلی سوره مبارکه زمر و زمینه نزول آن
      • اشاره
      • معنای اینکه دین خالص برای خداست و بیان مبنای اعتقادی بت پرستان در باره عبادت ارباب و آلهه و مقصود از اینکه آنان غیر خدا را اولیاء اتخاذ کرده اند
      • تقریر احتجاج بر رد و نفی فرزند گرفتن خدا برای خود (چه فرزندی حقیقی و چه اعتباری) در آیه:” لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَداً لَاصْطَفی مِمَّا یَخْلُقُ ما یَشاءُ …”
      • احتجاج بر وحدت خداوند در الوهیت و ربوبیت، با بیان انحصار خلق و تدبیر در او عز و جل
      • تفسیر آیه:” إِنْ تَکْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنْکُمْ وَ لا یَرْضی لِعِبادِهِ الْکُفْرَ وَ إِنْ تَشْکُرُوا یَرْضَهُ لَکُمْ …” که راجع به کفران نعمت و شکر آن است
    • گفتاری در معنای خشم و رضای خدا
      • اشاره
      • انسان بالفطره خدا شناس است و در حال اضطرار به اوست ولی در حال تنعم و خوشی، غافل از او
      • برابر نبودن انسان متنعم غافل از خدا با مؤمن متهجد، و عدم تساوی عالم به خدا با جاهل به او
    • بحث روایتی (روایاتی در باره اخلاص،” الَّذِینَ یَعْلَمُونَ”، و شان نزول آیه:” أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ …” و اجر صابران)
  • سوره الزمر (۳۹): آیات ۱۱ تا ۲۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان جمله” أُمِرْتُ لِأَنْ أَکُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ” و اینکه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) نیز پیشاپیش دیگران مکلف و مامور به اسلام و عبادت مخلصانه است
      • مقصود از خسران نفس و اهل، و اینکه چنین زیانی” خسران مبین” است
      • مفاد جمله” الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ” که در وصف بندگان خود فرموده است
    • بحث روایتی (چند روایت در باره خسران نفس و اهل، اطاعت جباران، و …)
  • سوره الزمر (۳۹): آیات ۲۱ تا ۳۷
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • لازمه هدایت، شرح صدر برای اسلام، و لازمه ضلالت، قساوت قلب از یاد خداست
      • مراد از اینکه قرآن” احسن الحدیث”،” کتابا متشابها” و” مثانی” است و …
      • هدایت فقط کار خداست، بدون واسطه یا به واسطه انبیاء و اولیاء
      • معنی و مراد از” أَ فَمَنْ یَتَّقِی بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذابِ یَوْمَ الْقِیامَهِ”
      • مثلی برای بیان حال موحد و مشرک (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِیهِ شُرَکاءُ …)
      • مراد از کذب بر خدا و اینکه چرا مرتکب آن” اظلم ستمگرترین” است
      • معنای اینکه در باره متقین که در اعتقاد و در عمل، دین حق را تصدیق کردند فرمود خدا از آنان” أَسْوَأَ الَّذِی عَمِلُوا” را می پوشاند و” بِأَحْسَنِ الَّذِی کانُوا یَعْمَلُونَ” پاداش می دهد
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:” أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ …”،” عِنْدَ رَبِّکُمْ تَخْتَصِمُونَ” و مراد از” الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ …” و …)
  • سوره الزمر (۳۹): آیات ۳۸ تا ۵۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات احتجاج علیه مشرکین بر وحدانیت خدای تعالی در خلقت و ربوبیت
      • اشاره
      • معنای توفی انفس و وجه اسناد آن به خداوند در جایی، و به” ملک الموت” و” رسل” در جاهای دیگر
      • اشاره به تغایر نفس و بدن و اینکه مردن و خواب هر دو توفی و قبض روح است
      • توضیح اینکه شفاعت کننده باید، مالک باشد، پس همه شفاعت ها از آن خدا و منتهی به اوست که مالک همه چیز است
      • وصف عذابی که ظالمان (منکران معاد) در قیامت می بینند
      • ناسپاس بودن آدمی، که چون خدا نعمتی به او داد می گوید:” أُوتِیتُهُ عَلی عِلْمٍ”
      • دو جواب به انسان ناسپاس متنعمی که برخورداری مستند به خود می داند
    • بحث روایتی (روایاتی در باره توفی انفس، خواب و رؤیا)
  • سوره الزمر (۳۹): آیات ۵۳ تا ۶۱
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از” عبادی” و” رحمت اللَّه” در آیه” قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ”
      • توضیحاتی در ذیل جمله:” إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً” و اینکه مفاد آن آمرزش همه گناهان حتی شرک است، به سبب توبه
      • مراد از پیروی بهترین چیزی خدا نازل کرده (وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ)
      • زنهار از فوت وقت و دچار حسرت قیامت شدن
    • بحث روایتی (روایاتی در باره مغفرت الهی و شان نزول آیه:” یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ …”)
  • سوره الزمر (۳۹): آیات ۶۲ تا ۷۵
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به وحدانیت خدا در ربوبیت با بیان اینکه او خالق همه چیز و وکیل بر همه چیز است
      • اشاره به عدم منافات عصمت با اختیار و بیان اینکه نهی پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از شرک ورزیدن، نهی حقیقی است
      • معنای اینکه در باره مشرکین فرمود:” وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ”
      • توضیحی در باره نفخه صور و صعقه آسمانیان و زمینیان و مقصود از استثناء” إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ” در آیه” وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ …”
      • مراد از” اشراق زمین به نور پروردگار” در قیامت، و وجوهی که در این باره گفته شده است
      • سخن بهشتیان بعد از ورود به بهشت
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
      • اشاره
      • دو روایت در باره اینکه بهشت و جهنم را درب هایی است
• (۴۰)سوره مؤمن در مکه نازل شده و هشتاد و پنج آیه دارد (۸۵)
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۱ تا ۶
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اشاره به مطالبی که سوره مبارکه مؤمن متضمن است
      • اشاره
      • بیان اینکه اساس تنزیل کتاب، علم محیط خدا به خلق خود می باشد و تنزیل کتاب مقتضای” غافر الذنب”،” قابل التوب”،” شدید العقاب” و” ذی الطول” بودن خدای تعالی است
      • حال کفاری که با جدال به باطل در صدد مقابله با حجت های حق بر آمدند و خدا آنان را بگرفت
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۷ تا ۱۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح استغفار و دعای ملائکه حامل عرش و پیرامونیان عرش برای مؤمنان و پدران و همسران و فرزندان ایشان
      • مراد از” سیئات” در دعای ملائکه برای تائبین و صالحین:” وَ قِهِمُ السَّیِّئاتِ …”
      • توضیحی در مورد عدم منافات در خواست مغفرت و بهشت برای تائبین و مؤمنین، با اینکه بر خدا واجبست تائبین و مؤمنین را ببخشد و مؤمنان را داخل بهشت کند
      • حکایت اعتراف بی حاصل کفار دوزخی به یقینشان به معاد و اقرارشان به گناهانشان، برای نجات یافتن از عذاب
      • مراد از دو اماته و دو احیاء در سخن کفار در جهنم:” رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ …” و وجوه مختلف در این باره
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۱۳ تا ۲۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اقامه دو حجت بر توحید، با بیان اینکه ارسال رسل و انزال رزق فقط از ناحیه خدای سبحان است
      • اشاره
      • معنای اینکه خدای تعالی” رَفِیعُ الدَّرَجاتِ” است
      • معنای اینکه خدای تعالی” رَفِیعُ الدَّرَجاتِ” است
      • مقصود از بروز مردم برای خدا در روز قیامت
      • توضیحی در مورد” لا ظُلْمَ الْیَوْمَ” و تعلیل آن به” إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ”
      • احتجاج بر توحید با بیان اینکه خدا قضای به حق می کند
    • بحث روایتی (روایاتی در باره” یوم التلاق”، فانی شدن دنیا به هنگام قیامت، توبه، و” خائنه الأعین”
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۲۱ تا ۵۴
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • داستان ارسال موسی (علیه السلام) به سوی فرعون و گفتگوی فرعون در باره کشتن او
      • موسی (علیه السلام) از شر هر متکبر بی ایمان به روز حساب به خدا پناه می برد
      • مؤمن آل فرعون، فرعونیان را از قتل موسی (علیه السلام) نهی و نسبت به تصمیم بر آن توبیخ می کند و بدانان هشدار می دهد
      • اشاره به وجه تسمیه روز قیامت به” یوم التناد”
      • مقصود از فرعون از اینکه به وزیر خود گفت:” یا هامانُ ابْنِ لِی صَرْحاً لَعَلِّی أَبْلُغُ الْأَسْبابَ …”
      • بیان ارکان دین حق و سبیل رشاد در سخنی کوتاه از مؤمن آل فرعون
      • نفی شریک برای خدای سبحان با بیان اینکه شریک ادعایی فرعونیان برای خدا، نه در دنیا و نه در آخرت دعوتی ندارد
      • اشاره به مقامات سه گانه عبودیت: توکل، تفویض و تسلیم
      • نکاتی در باره کیفیت و مراحل تعذیب فرعونیان در عالم برزخ و قیامت
      • اینکه در جهنم کفار زیر دست (تابعان) کم کردن عذاب خود را از بزرگان و متبوعان خود سؤال می کنند از باب ظهور ملکات دنیویشان است
      • توضیحی در باره وعده خدا به استجابت دعا و معنی و وجه اینکه خزنه جهنم در جواب التماس دعای دوزخیان می گویند:” فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْکافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلالٍ”
    • بحث روایتی (روایاتی در باره: تقیه، تفویض امر به خدا، و اینکه فرعونیان هر صبح و شام بر آتش عرضه می شوند)
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۵۵ تا ۶۰
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات استنتاج از داستان موسی و فرعون و امر پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله) به صبر، استغفار و تسبیح
      • اشاره
      • علت اینکه با باطل در برابر حق مجادله می کنند، کبر آنان است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره دعاء و استجابت آن در ذیل آیه:” ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ …”)
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۶۱ تا ۶۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات اثبات توحید خداوند و الوهیت و ربوبیت با بیان او در آفاق و انفس
    • بحث روایتی (۲)(نقل و رد روایاتی که در باره شان نزول آیه:” لَخَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَکْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ” نقل شده
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۶۹ تا ۷۸
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • بیان حال مجادله کنندگان در آیات خدا و سر انجام سختی که در جهنم خواهند داشت
      • معنای اینکه فرمود:” ذلِکُمْ بِما کُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ …”
  • سوره غافر (۴۰): آیات ۷۹ تا ۸۵
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • معنای جمله فَرِحُوا بِما عِنْدَهُمْ مِنَ الْعِلْمِ که عکس العمل کفار بر خوردار از علوم مادی را در مقابل دعوت پیامبران الهی حکایت می کند
• (۴۱)سوره فصلت، مکی است و پنجاه و چهار آیه دارد (۵۴)
  • سوره فصلت (۴۱): آیات ۱ تا ۱۲
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات غرض اصلی این سوره مبارکه
      • اشاره
      • نکته ای که از جمله” تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ” استفاده می شود، معنای تفصیل قرآن
      • توضیحی راجع به عربی بودن قرآن و جهانی و عمومی بودن دعوت خاتم الانبیاء (صلی اللَّه علیه و آله)
      • انفاق نکردن مال، و کفر به معاد، دو صفت از اخص صفات مشرکین
      • مقصود از خلقت زمین در دو روز، خلقت آن در دو قطعه از زمان و در دو مرحله است
      • وجوهی که در باره تقدیر روزی ها در چهار روز (وَ قَدَّرَ فِیها أَقْواتَها فِی أَرْبَعَهِ أَیَّامٍ) و جمع بین آن و اینکه خلقت زمین و آسمان ها در شش روز بوده، گفته شده است
      • مقصود از سؤال در:” سَواءً لِلسَّائِلِینَ” استعداد ذاتی و احتیاج طبیعی نباتات و حیوانات و انسان است
      • معنای جمله:” ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ” و بیان اینکه مفاد کلمه” ثم” تاخر زمانی خلقت آسمان نیست
      • توضیح در مورد فرمان خداوند به آسمان و زمین (ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً) و تخییر آن دو بین آمدن به طوع یا کره
      • معنای اینکه در باره خلقت آسمانها فرمود:” فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ …”
      • مراد از” وحی” و مقصود از امر آسمان ها در جمله:” وَ أَوْحی فِی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها”
      • وجه اینکه فرمود” سماء دنیا” را با” مصابیح” آراستیم.
      • گفتاری در تکمیل مطالب گذشته (راجع به آسمان ها و اینکه آسمان ها منزلگاه ملائکه است)
    • بحث روایتی روایتی در باره قرائت آیات اول سوره فصلت (حم سجده) توسط پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) در جواب فرستاده قریش
      • اشاره
      • چند روایت حاکی از گفتگوی یهودیان با رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله) در باره خلقت شش روزه زمین و آسمان ها، و بیان ضعف آنها
      • روایاتی در باره آغاز خلقت عالم
  • سوره فصلت (۴۱): آیات ۱۳ تا ۲۵
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات انذار به عذاب دنیوی، عذابی مثل صاعقه عاد و ثمود که پیامبران به سویشان رفتند و …
      • اشاره
      • وجه اینکه از هود و صالح (علیه السلام) با صیغه جمل” الرسل” یاد کرد
      • مراد از حشر دشمنان خدا به سوی آتش
      • توضیح راجع به شهادت اعضاء و پوست بدن آدمی علیه او در قیامت، و وجوهی که در این باره گفته شده است
      • توضیح جمله:” أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْ ءٍ” که جواب اعضاء و پوست بدن در جواب آدمیان که می گویند:” لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا؟” می باشد
    • بحث اجمالی قرآنی (قسمتی از آیات قرآنی که دلالت دارند بر اینکه تمامی موجودات دارای علم هستند)
    • بحث اجمالی فلسفی (در باره علم داشتن موجودات مادی و غیر مجرد)
      • اشاره
      • تفسیر آیه:” وَ ما کُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ …” و بیان اینکه اعمال بندگان از آفریدگار پوشیده نبوده، خدا بر هر چیزی شهید و رقیب است
      • معنای اینکه قرین های سوء برای مشرکین” ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ” را زیبا جلوه دادند
    • بحث روایتی (روایاتی راجع به حسن ظن به خدا، و مراد از گواهی دادن پوست بدن در قیامت)
  • سوره فصلت (۴۱): آیات ۲۶ تا ۳۹
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • (روایاتی راجع به حسن ظن به خدا، و مراد از گواهی دادن پوست بدن در قیامت)
      • بیان حسن حال مؤمنین استقامت پیشه و آینده نیکویی که در انتظارشان است
      • دعوت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله) احسن القول است
      • معنای جمله:” ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ”
      • معنای آیه:” وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ …”
    • بحث روایتی معنای آیه:” وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ …”
  • سوره فصلت (۴۱): آیات ۴۰ تا ۵۴
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • وجوه مختلف در باره خبر” ان” در آیه:” إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ …”
      • مراد از اینکه در باره قرآن فرمود کتاب عزیز است و” لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ”
      • توضیح آیه:” وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِیًّا …”
      • معنای اینکه ملائکه به مؤمنین می گویند ما در دنیا و آخرت اولیاء شما هستیم
      • نکوهش انسان از جهت اینکه در حال تنعم از خدا غافل و روی گردان است و در سختی و تنگی به دعا می پردازد
      • اعراض از قرآن حتی با احتمال اینکه از ناحیه خدا باشد، بر خلاف حکم عقل است
      • سه احتمال در باره مراد از” آیات” در آیه:” سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ …”
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)

Visits: 49