ملازمت عمل و دین خداوند

نکاتی که در آیات قتال و مقاتله بیان شده در این چند آیه ای که مورد بحث می باشد ؛ اولین نکته اینکه می فرماید:«وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّـهِ» ۲ این نکته خیلی قابل توجه می باشد که آنچه که باید در راستای عمل شما  باشد ،باید دین خدا باشد و دین نشأت گرفته شده از خداوند است .

آفت مقاتله و جهاد

یکی از آفاتی که در بحث مقاتله و جنگ ها اتفاق می افتد این است که وقتی گروهی مسلط شوند به طرف مقابل رحم نمی کنند خصوصا در زمان هایی که قرآن نازل می شده و در زمان های قدیم بسیار این مسئله مشهود بوده است .

رحم نکردن قبایل به یک دیگر

یعنی یک قبیله ای وقتی با قبیله دیگر جنگ می کردند آن قبیله غالب به قبیله مغلوب رحم نمی کردند ،به طوری که اثری از آثار وجودی آن قبیله وجود نداشته و نابود می کردند آنها را بلغ ما بلغ ! یعنی به هیچ چیزی رحم نمی کردند اعم از زن ،فرزند و مرد و هیچ‌چیزی برای آن قبیله باقی نمی گذاشتند.

عدم زیاده روی در قصاص و قتال

لذا هم در آیات قصاص و هم آیات قتال همینطور که دستور به قتال و قصاص وجود دارد اما همینطور خداوند مکررا نکاتی را گوشزد می کند که باید زیاده روی نکنید و مواظب باشید .

حد و حدود قتال و جهاد

لذا خداوند متعال می فرماید:«وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ الَّذِینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ»۳ همینطور به آیه بعدی:« وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ» ۴ و در آیه بعدی می فرماید:«فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»۵ و آیه مورد بحث می فرماید:«وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّـهِ»۶ یعنی مواظب باشید که خداوند همه حد و حدود را رعایت می کند  .

دستور به رعایت حدود

یعنی اگر ما غالب شدیم در مقاتله با کفار و مقاتله با کسانی که با ما به جنگ پرداختند و شمشیر کشیدند اما حد و حدود الهی باید در آن رعایت شود .

چگونگی رفتار در جامعه اسلامی

خیلی از موارد از همین آیات برای ما درس می شود که ما باید مواظب باشیم در مواجهه هایی که در جامعه داریم ، خصوصا در جامعه ای که جامعه اسلامی نام دارد باید مواظبت کنیم در رفتار خود با هم دیگر و نخواهیم در برابر مسائلی قرار بگیریم .

چگونگی رفتار بعد از پیروزی

اگر کار جبهه ای کوتاه شد و نتوانست غالب شود و ما غالب شدیم آنها را از هر حیثی بکوبیم ؛ حق این کار را نداریم چون آیه به آیه که درباره مقاتله می باشد و امر قتال در آن قرار گرفته اما رعایت حد و حدود را بیان می کند و می فرماید :« وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّـهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ»۷

حکایت قصاب بی رحم

بنده خاطره ای دارم از ده سال قبل که روز تاسوعا و عاشورا به دنبال هیئات بودیم ،بعد آقایی چکمه پوشیده بود و چند چاقوی تیز هم برداشته بود برای ذبح قربانی ها و نذر هایی که گوسفند ها را می آوردند ؛ بنده خصوصا با آن اقا برخورد کردم چون به طور بی رحمانه این گوسفند ها را ذبح می کرد!

لزوم رحم بر ذبیحه و گوسفند

اسم او علی بود ، گفتم علی اقا چرا اینگونه گوسفند ها را ذبح و سلاخی می کنی؟! با محبت،نرمش و آرامش ذبح کن ! چرا انقدر بد رفتار می کنی؟ چرا گوسفند ها را جلوی گوسفند دیگر سر می برید؟ سر گوسفندی را بریدید جلوی گوسفند دیگر نیندازید .

عاقبت قصاب بی رحم

ما هر چه گفتیم او به ما پوزخند میزد و کار خودش را میکرد البته بنده برای ایشان خیلی ترسیدم و او را دعا کردم که خداوند به او رحم کند ولی به چله امام حسین علیه السلام نرسید که تصادف کرد و کشته شد .

طریقه ذبح گوسفند

بنابراین خداوند برای هر چیزی حد و حدودی قرار داده است اما ما هر چه می‌گفتیم ذبح میکنید و چهار رگ را می برید صبر کنید! تا جان بدهد و بعد سر او را بکنید اما همینطور گردن را قطع میکرد و میشکست ؛ میخواهم این مطلب را تذکر دهم که آثار بدی دارد  و باید حد و حدود  در همه مسائلی که ما داریم رعایت شود .

طریقه برخورد صحیح با زن ها 

متاسفانه یکی از مواردی که در خانواده ها وجود دارد و رعایت نمیکنند ؛ زنها معمولا ضعیف هستند اما بعضی افراد سوء استفاده می کنند و با زنها چنان برخورد می کنند که به زحمت می افتند! دیده ام که در بعضی خانواده وقتی در جمعی می نشینند زن ها از ترس شوهر های خود جرات نمی کنند حرف روزمره خود را بزنند .

قوام مرد ها به زن

درست است که خداوند متعال فرموده:«الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ»۸ اما نفرموده :«ظلامون علی النساء» بلکه فرموده «قَوَّامُونَ» یعنی وجود و حیات زنها به مرد های آنان می باشد نه اینکه شما طوری رفتار کنید که همسر شما جرأت نکند حرف روزمره خودش را بزند.

لزوم رعایت حد جنازه و اسرا

همه ی این موارد حد و حدودی را نشان می دهد که ما باید رعایت کنیم لذا در بحث قتال و جهاد باید همه چیز رعایت شود و ما حق نداریم طرف مقابل را بزنیم و بکوبیم ؛ زمانی لشکر شکست خورده و عده ای کشته و عده دیگر تسلیم شده اند و بعد حد جنازه های آنان را رعایت نکنند لکن حق این کار را ندارید.

لزوم قتال در برابر قتال

پس در هیچ‌کاری نباید کار بی رحمانه وجود داشته باشد ، یعنی ما در همه امور باید رحم و مروت خود را رعایت کنیم لذا خداوند کریم هم در آیاتی که  بحث شدیدترین حکم خداوند که قتال می باشد تذکر می دهد اولا باید موضوع قتال وجود داشته باشد تا امر به قتال داشته باشید ،یعنی کسی تا به جنگ شما نیامده حق شمشیر کشیدن ندارید .

اهمیت کنترل حد و حدود

خداوند متعال همه آنچه که در این ۶ آیه ای که بیان فرموده،  در هر آیه ای حد و حدود و ترمزی را برای ما قرار داده که مهم هستند ؛ مثلا جاده ای جلوی شما قرار دارد که راه  این جاده باز است و می توانید تخته گاز رانندگی کنید اما گاهی اوقات باید مواظب ترمز هم باشید و از حد و حدود رد نشوید که نتوانید کنترل کنید .

کنترل سرعت در جاده ها

این کامیون که در بیابان ها رفت و آمد دارند  رانندگی برا انها  در سرازیری ها سخت تر از سربالایی است چون در سربالایی تمام قدرت خود را میگذارند تا به گردنه برسند ولی از گردنه که وارد سرازیری می شوند چهل یا پنجاه تن وزن کامیون همراه با بار آن می باشد ؛ اگر ذره ای اهمال کنند در بحث رعایت نکردن سرعت و ماشین را رها کنند دیگر نمی توانند ماشین را کنترل کنند .

طریقه رفتار با دوست و دشمن

بنابراین در موازین و رفتار های ما در دنیا حتی با دشمنان باید رعایت شود لذا روایتی داریم که می فرمایند با دشمنان خود به گونه ای دشمنی کنید که اگر یک روزی با او صلح و آشتی کردید شرمنده او نباشید و خجالت بکشید و با دوست خود به گونه ای دوستی کن که اگر روزی با تو دشمن شد ضرری به تو نرساند ، مضمون روایت این است  و منظور این است که حد و حدود هر چیزی را رعایت کنید .

غایت قتال در کلام خداوند

در بحث قتال و هر کدام از آیاتی که وارد شده خداوند یک ترمز دستی را بیان فرموده که باید رعایت کنیم لذا آیه ۱۹۳ که چهارمین آیه قتال می باشد خداوند متعال می فرماید:«وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ»۹ یعنی خیلی با تندی بیان می کند که آنها را بکشید و مقاتله کنید و غایت آن هم این است که تا فتنه ای در کار نباشد .

مراد از فتنه

مراد از فتنه یعنی دیگر شرکی در روزگار مکه و مسجدالحرام وجود نداشته باشد بنابر موضوعی که شان نزول آیه است .

ترمز قتال و جهاد

بنابراین تمام این آیات مورد بحث و در هر کدامشان خداوند متعال یک ترمز دستی را در امر به قتال قرار داده که در جنگ و مقاتله که شدیدترین حکم برای مسلمانان می باشد اما باید  رعایت حد و حدود شود.

مطلق بودن عدم تعدی

فرمود:«وَ لا تَعْتَدُوا»۱۰ یعنی حق ندارید تجاوز گری کنید و اطلاق هم دارد  و نفرموده :«وَ لا تَعْتَدُوا علی انفسهم » به جان آنها تجاوز نکنید بلکه مطلق است ،یعنی به هیچ چیز آنها حق تجاوز ندارید ؛  بعضی ها در جنگ ها رعایت نمی کنند و وقتی پیروز شدند زن ،بچه و خانه را غارت می کنند در حالی که حق این کار را ندارند .

نهی فرماندهان جنگ از غنیمت گرفتن

بنده به یاد دارد که در جنگ هم بعضی دوستان و فرماندهان نهی میکردند که از اسرا غنیمت بگیرید .

نهی از شروع کردن جنگ

لذا می بینید که شدیدترین آیات یا به قول عرف خشن ترین آیات ،آیات قتال می باشد ؛ اولا باید آنها شروع کننده قتال باشند و باید با کسانی قتال کنید که «یُقاتِلُونَکُمْ» آنها آمدند تا شما را بکشند.

لزوم رفع اشکالات شخصی

متاسفانه گاهی اوقات ما میبینیم که شخصی به ما حرفی میزند و یا اشکالی به ما می کند ،میخواهیم او را نابود کنیم لکن اشکال ماست و ما باید اشکال خود را رفع کنیم.

مصلحت آمیز نبودن ظلم

 لذا در این آیه هم خداوند می فرماید :« وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّـهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمِینَ»۱۱ که عرض کردیم ظلم قابل رفع نیست و مصلحت آمیز نمی شود در صورتی که  دروغ مصلحت پیدا می کند یا غیبت مصلحت پیدا می کند ، یعنی لازم است برای اصلاح ذات البیع پشت سر کسی حرف بزنید .

معنای غیبت در کلام شیخ انصاری

البته غیبت به معنای حقیقی نمی باشد چون در کتاب مکاسب وقتی بحث غیبت را مطرح می کند مرحوم شیخ این مطلب زیبا بیان می کند و می فرماید غیبت عبارت است از اینکه شخصی گناه و معصیتی را مرتکب شود و شما گناه و معصیت او را بگویید .

عدم جواز ظلم بر ظالم

ولی بالاخره ممکن است غیبتی به معنای خاص و مطلق در جایی مصلحت پیدا کند اما ظلم اینطور نیست بلکه ظلم حتی بر ظالم قاتل جایز نیست چون حد و حدود دارد و اینکه فرمود «فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمِینَ»۱۲ یعنی بر کسانی که ظلم کرده اند نباید رأفت داشته باشیم .

تفسیر آیه ۱۹۴ سوره بقره

آیه بعدی خداوند متعال می فرماید:«الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ»۱۳

حد تعدی در کلام خداوند

می فرماید:«بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏»۱۴ یعنی حق ندارید که اضافه تر انجام دهید ، اگر کسی به شما تعدی کرد پس شما هم تعدی کنید و اگر شمشیر کشید شما هم شمشیر بکشید اما حق ندارید مواد شیمیایی مصرف کنید .

استثناء در تعدی

البته گاهی اوقات شما مجبورید از آن حد و حدود بگذرید چون مثلا استفاده کردن از سلاح شیمیایی از جنگ موجب ظلم می شود و اگر کار شما متوجه ظلم شود ولو اینکه ان کار را کرده باشند اما شما حق انجام آن کار را ندارید پس اگر آنها بمب هسته ای پرتاب کردند شما حق ندارید بمب هسته ای بیندازید .

قرار گرفتن حد برای خود حد

بنابراین در همه آنچه ما مامور هستیم باید حد و حدود آن را رعایت کنیم لذا فرمود:«جعل الله لکل شئ حدا و لکل حد حدا» و حتی خود حد هم حد دارد که مثال آن را برای شما توضیح دادیم .

حکم جنگ در ماه های حرام

لذا فرمود:«الشَّهْرُ الْحَرامُ» یعنی اگر ماه حرام است پس شما نباید در آن جنگ کنید ، اما آنها هم نجنگند پس اگر جنگیدند شما هم باید بجنگید « وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ»۱۵ و ماه های حرام را گفتیم.

قتال و قصاص در ماه حرام

حتی اگر مسجدالحرام هم باشد اگر راه و چاره ای نباشد غیر اینکه باید آن را قصاص کنید پس باید قصاص کنیم لذا اگر نتوانیم آن را رعایت کنیم و چاره ای هم نداریم که باید در ماه حرام قصاص کنیم پس باید قصاص کنیم چون اگر قصاص نکردیم ممکن است آنها مجددا بر ما بتازند .

مقاتله در مسجدالحرام و ماه حرام

لذا می فرماید:«الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ»۱۶ اگر در ماه های حرام و در مسجد الحرام کسی به شما تعدی کرد پس «فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْل مَا اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ» ۱۷ شما هم با آنها مقابله کنید اما «بِمِثْل مَا اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ»

لزوم رعایت تقوای الهی در قصاص

مجددا خداوند گوشزد می کند و می فرماید:«وَ اتَّقُوا اللَّهَ»۱۸ یعنی باید رعایت کنیم و اگر مسلط شدیم نباید اسیران را بکشیم یا بعضی از اقایان حرف هایی را می زنند که الان حرف زدن درباره ان در جامعه جهانی باعث سرخوردگی همه از اسلام می شود و میگویند اگر ما جنگیدیم زنهای آنها برای ما مباح می باشد و  مال آنها مال ما است

منابع

۱_ سوره بقره آیه ۱۹۳

۲_ سوره بقره آیه ۱۹۳

۳_ سوره بقره آیه ۱۹۰

۴_ سوره بقره آیه ۱۹۱

۵_ سوره بقره آیه ۱۹۲

۶_ سوره بقره آیه ۱۹۳

۷_ سوره بقره آیه ۱۹۳

۸_ سوره نساء آیه ۳۴

۹_ سوره بقره آیه ۱۹۳

۱۰_ سوره بقره آیه ۱۹۰

۱۱_ سوره بقره آیه ۱۹۳

۱۲_ سوره بقره آیه ۱۹۳

۱۳_سوره بقره آیه ۱۹۴

۱۴_ سوره بقره آیه ۱۹۴

۱۵_ سوره بقره آیه ۱۹۴

۱۶_ سوره بقره آیه ۱۹۴

۱۷_ سوره بقره آیه ۱۹۴

۱۸_ سوره بقره آیه ۱۹۴