وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ الَّذِینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ ۱
بررسی موضوع آیه
بحث قتال،جهاد و مجاهده کردن فی سبیل الله را در این آیه بررسی میکنیم و شأن نزول این آیه را از جمله «وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ»۲ بیان می کند که یعنی به یاد دارید که شما را از مکه بیرون کردند ؟!
توصیف دشمن در آیه
نکته ای که در این آیه خیلی قابل توجه است اینکه خداوند متعال در جمله «وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ الَّذِینَ یُقاتِلُونَکُمْ»۳ طرف مقابل را توصیف می کند به اینکه آنها مقاتله می کنند نه اینکه آن را شرط قرار دهد .
وصف موجود در آیه
به عبارت دیگر طرف قتال در این آیه وجود دارد اما وصفا برای طرف شما قرار دارد ، یعنی شما باید با کسانی مقاتله کنید که آنها متصف به قتال هستند و باید قابلیت قتال داشته باشند .
شأن نزول آیات ۱۹۰ تا ۱۹۵
شان نزول این آیات درباره جنگ بدر است که آنها در جنگ بدر حرکت قتالی نداشتند چون کاروان تجاری در حال حرکت بود که برای مسلمانان یک حالت قصاص بود که باید یک ضرب شصتی را از دشمن می گرفتند و غنائم زیادی را به دست می آوردند لذا پیامبر دستور گرفتند از خداوند تبارک و تعالی که قتال کنید .
قیود پنجگانه مقاتله با دشمن
خداوند متعال پنج قید را در این آیه و آیات بعد فرموده است ؛ اول اینکه طرف مقابل شما باید متصف به قتال باشد اعم از فعلی و شأنی و بالقوه لذا قتال با زن ،بچه و انسان های از کار افتاده معنایی ندارد بلکه باید با کسانی مقاتله کنید که «یُقاتِلُونَکُمْ» .
بررسی اولین قید مقاتله
بنابراین اولین قیدی که در شرایط قتال وارد شده بحث اینکه با کسانی که میخواهید مقاتله کنید ، «یُقاتِلُونَکُمْ» یعنی متصف به قتال باشند لکن شرط قرار نداده است چون در بحث شرط باید با ادات شرط بیان شود و به صورت « فَإِنْ قاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ» گفته شود .
عدم گذشت مشرکان
یعنی اگر بتوانند از شما نمیگذرند کما اینکه در جنگ احد تلافی کردند و بعد جنگ احزاب راه انداختند منتهی در جنگ احزاب مقدر حضرت حق بر این بود که امیرالمومنین علیه السلام ضرب شصتی از آنها گرفت که مشرکان فرار کردند .
شیوه مبارزه با داعش
ببینید بحث جبهه هایی که راه انداختند مانند النصره و داعش و… ممکن است در جایی پدافند کرده باشند و در آفند نیستند اما اگر زمانش رسید نباید بگوییم آنها شمشیر نکشیدند ما با آنها کاری نداریم! بلکه ما باید آنها را «وَ اقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ»۴ باید مواظب باشیم که اگر آنها شانیت قتال دارند اعم از بالقوه و بالفعل ما از آنها غافل نشویم وگرنه ضربه حسابی میخوریم .
بررسی دومین قید مقاتله
دومین قید را خداوند متعال می فرماید :«وَ لا تَعْتَدُوا» ۵ یعنی مقاتله حد و مرز دارد و اگر با آنها قتال کردید ، تسلیم شدند و پیمان بستند حق ندارید آنها را بکشید بلکه حد و مرز دارد لذا فرمود:«قَدْ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْ ءٍ حَدّاً وَ لِکُلِّ حدٍ حدا»۶ یعنی خداوند برای هر چیزی حد و حدودی قرار داده ، همچنین خود حد برای خودش حد و حدودی دارد .
معنای حد داشتن حدود
وقتی به مرز ها بروید میبینید که خطی ترسیم کرده اند که مثلا مرز میان ایران و عراق است و فاصله خطوط مرزی ۷۰۰ متر می باشد ،یعنی مرز ما و عراق مشخص و خود آن حد و مرز هم اندازه ای مشخص دارد.
اتصاف دشمن به قتال
پس بنابراین امری که فرموده:«قاتِلُوا» برای کسانی می باشد که اگر شما در برابر آنها قتال نکنید ، آنها با شما قتال می کنند پس شانیت و متصف به قتال هستند اعم از اینکه در حال آفند و پدآفد باشند ،فرقی نمی کند ؛ حد و مرز آن نیز مشخص است .
حکم مقاتله در شهر مکه
در جنگ بدر اگر به دنبال فراریان رفتند تا آنها را بکشند آیا می توانستند به شهر مکه هم وارد شوند؟ خیر حق نداشتند چون در بیت الله الحرام و در حرم حق مقاتله نداشتند مگر اینکه آنها در مسجد الحرام و حتی در حرم بخواهند قتال کنند پس اگر در حرم قتال کنند دیگر حدی وجود ندارد لذا فرمود:«وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّى یُقاتِلُوکُمْ فِیهِ» ۷ غایت دارد یعنی اگر آنها در مسجد الحرام مقاتله کردند شما هم حق مقاتله دارید.
غایت مقاتله و جهاد
کلمه «حَتَّى» در آیه شریفه به معنای شرط است یعنی عدم مقاتله و حرمت قتال غایت دارد تا جایی که آنها قصد جنگ ندارند لذا«فَإِنْ قاتَلُوکُمْ» ادات شرط است ،یعنی اگر آنها مقاتله کردند پس«فَاقْتُلُوهُمْ» .
مطرح شدن بحث ادات شرط
چون اگر بحث ادات شرط را مطرح کنیم وقتی شرط بیاید مشروط همراه آن است و نمی توانید بگویید وقتی شرط اند پس آن را رها کنیم پس بنابراین اولا با چه کسانی باید مقاتله کنیم ؟ کسانی که متصف به قتال هستند و قبل و بعد آنها مشخص است .
مقاتله با چه کسانی جایز است؟
آنهایی که شما را بیرون کردند و می خواستند پیامبر را به شهادت برسانند و ایشان را تا غار ثور دنبال کردند اما کاری از دست آنها بر نیامد پس متصف به قتال بودند و مشتق در معنای حقیقی خود متلبس است و « من قضی» آن از بین نمی رود بنابراین قتال اعم از اینکه در حال قتال و حال غیر قتال متصف به قتال هستند .
چگونگی عملیات پدافندی
یکی از نکات مهم این است که اگر ما خواستیم پدافند کنیم باید بسنجیم و آن مناطق استراتژیک خود را تامین کنیم ، یکی از چیز هایی که تامین کننده واقعی ما مسلمانان می باشد این است که از کسانی که ظلما با ما دشمنی کردند و الان از دست آنها بر نمی آید نگوییم کاری با آنها نداشته باشیم چون مجددا با ما دشمنی می کنند .
دلیل راضی نبودن امام به صلح
یکی از رموز اینکه امام جنگ ۸ ساله را زیر بار صلح نمی رفت همین بود که صدام یک انسان حسابی نبود که ایران در عملیات خرمشهر پیروز شد همه گفتند صلح کنیم چرا امام نپذیرفتند؟ چون اگر می پذیرفت صدام بدترین جنگ را مجددا شروع میکرد .
حکم جهاد با زن و بچه ها
این نکاتی می باشد که دستورات جنگی را در این چند آیه خداوند متعال فرموده و شأن نزول این آیات بر جنگ بدر می باشد و در این آیات همه شرایطی که شما باید با چه کسانی بجنگید را مشخص کرده است و اگر کسی بگوید با زن و بچه هم باید بجنگیم ؟! می گوییم این افراد شانیت جنگی ندارند اما اگر آنها از کسانی باشند که در تقویت قوای دشمن نقش داشته باشند تفاوتی ندارند چون پشت جبهه را تأمین می کنند .
لزوم ریشه کنی فتنه
شما تا چه زمانی باید پیشروی کنید؟ تا زمانی که «حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَهٌ»۸ اگر خواستید آنها نتوانند دشمنی کنند باید ریشه انها را بکنید لذا اوائل جنگ تحمیلی وقتی عراقی ها تسلیم می شدند رزمندگان ما انها را به اسارت میگرفتند ولی از تاریکی شب سوء استفاده می کردند ، اسلحه های خود را پشت سر میگرفتند در حالی که از روبه رو انها نمیدیدند و وقتی زمینه ان پیدا می شد اسلحه میکشیدند .
تسلیم شدن فرماندهان عراقی
شهید سردار احمد خسروی که برادر ایشان روحانی می باشد که الان در خیابان رباط نماز میخواند ، شهید خسروی فرمانده گردان امام حسن علیه السلام از لشکر امام حسین علیه السلام بود ، در کردستان وقتی در عملیات والفجر ۲ یا ۴ حمله کردند ۵ نفر از فرماندهان لشکر عراق خود را تسلیم کردند .
چگونگی شهادت شهید احمد خسروی
در تاریکی شب مرحوم خسروی کنار این اسرا رفته بود تا آنها را بازرسی کند اما یکی از افسرهای عراقی کلت احمد را برداشته و به ایشان شلیک کرده بود ، ایشان شهید شدند لذا در این زمان دستور آمد که در شب و تاریکی به هیچ عنوان اسیر نگیرید و اعلام کردند و به عراقی ها رسانده بودند ما دیگر در شب اسیر نمیگیریم و اگر خواستید در شب تسلیم شوید ،خود را پنهان و صبح تسلیم شوید .
لزوم عدمی کوتاهی در برابر دشمنان
بنابراین اگر کوتاه بیایید دشمن ضربه می زند پس در روز دیگر نمی توانستند ضربه بزنند و طوری هم می ترسیدند و بزدل بودند که در یکی از عملیات ها بچه ای ۱۳ ساله سوار گردن یک عراقی شده بود و با یک تفنگی که تیر نداشت ۳۰ عراقی را اسیر کرده بود و به پشت خط آورده بود .
استمرار قتال تا حصول امنیت
نکته اینجاست که ما در بحث قتال باید به گونه ای عمل کنیم که برای ما امنیت مسلم شود و امنیت حاصل شود و اینکه امنیت نداشته باشیم و بخواهیم جنگ را تمام کنیم ضربه میخوریم .
دلیل دیر پذیرفته شدن قطعنامه
یکی از رموزی که امام رحمت الله علیه قطعنامه را دیرتر پذیرفت و حتی فرمود من زهر نوشیدم به این دلیل بود که در زمان جنگ برای ما مسلم بود که اگر فرصت میدادیم صدام به این راحتی دست از سر ما بر نمی داشت .
کوتهفکری افراد غیر متخصص
افرادی که نبودند و بعضی افراد که در آن زمان تخصص نداشتند ، خبره جنگ و تخصص در جنگ و قتال نداشتند ، فرمول های واقعی جنگ را نمی دانستند یک پیروزی که برای ما حاصل می شد می گفتند باید صلح و آشتی کنیم !
لزوم زیرک بودن فرماندهان
این آیات نشان می دهد که انسان باید زیرک باشد خصوصا کسی که در رأس می باشد باید خیلی دانا ، زیرک و با سیاست باشد و به گونه ای دستور دهد و فرماندهی کند که هیچ مشکلی را برای آن مسلمانان باقی نگذارد .
دلیل حمله مسلمانان به کاروان تجاری
پس بنابراین گفتیم خداوند متعال پنج نکته را در این آیه بیان کرده و شرایط مبارزه و قتال را بیان فرموده : اولا کسانی که طرف شما هستند باید متصف به قتال باشند «یُقاتِلُوکُمْ» اما نه به عنوان شرط چون اگر بگوییم شرط می باشد جزء قتال بالفعل است ، خیر قتال بالفعل نبوده لذا در عملیات بدر آن کاروانی که حرکت می کرد مشغول تجارت بود اما اگر مسلمانان مانع کار تجاری آنها نمی شدند ، علیه مسلمانان قوی تر می شدند
لزوم تضعیف عقبه دشمن
لذا یکی از نکات استراتژیکی این است که ما بتوانیم عقبه دشمن را از لحاظ تدارکاتی و تقویتی ضعیف کنیم و جنگ بدر همینطور بود و مثل الان نبود چون اگر یک کاروان تجاری به مکه نمی رسید قحطی ایجاد می شد پس دستور آمد که باید عملیات بدر را انجام دهید .
عدم ورود مسلمان به مکه
در آیه هم وجود دارد که بر حسب ظاهر یا در افکار بعضی از رزمندگان این مسئله بوده که وارد مکه هم بشوند ، خیر حق ورود به حرم را نداشته اند و باید به مکانی می رفتند که خارج حرم باشد .
شرط مقاتله در حرم
که زمانی میتوانند در حرم مقاتله کنند؟ زمانی که واقعا قتال در خود مکه و حرم علیه مسلمانان صورت گیرد که آن زمان موضوعیت نداشت چون همه مسلمانان در مدینه بودند و در حرم نبودند .
قصاص و تلافی مسلمانان از مشرکان مکه
این عملیات را باید قصاصا انجام می دادند و تلافی می کردند ، به قول معروف باید پاتک می زدند چون آنها تک زدند و مسلمانان را از مکه بیرون کردند ، اموال مسلمانان را غارت و خانه و زندگی آنها را نابود کردند پس باید تلافی کنند بنابر فرموده خداوند :«مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ»۹ از جهت اینکه آنها شما را از مکه بیرون کردند.
منابع
۱_ سوره بقره آیه ۱۹۰
۲_سوره بقره آیه ۱۹۱
۳_ سوره بقره آیه ۱۹۰
۴_ سوره بقره آیه ۱۹۱
۵_ سوره بقره آیه ۱۹۰
۶_ المحاسن ص ۲۷۴
۷_ سوره بقره آیه ۱۹۱
۸_ سوره بقره آیه ۱۹۳
۹_ سوره بقره آیه ۱۹۱
