بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

 وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‏ وَ لْیُؤْمِنُوا بی‏ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (۱۸۶) أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلى‏ نِسائِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (۱۸۷) وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَریقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (188) یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّهِ قُلْ هِیَ مَواقیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى‏ وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (189)

و چون بندگان من از تو درباره من بپرسند (بگو که) من حتما (به همه) نزدیکم، دعاى دعاکننده را هنگامى که مرا بخواند اجابت مى‏کنم، پس دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، شاید که راه یابند.  ۱۸۷ براى شما در شب روزه همبستر شدن با زنانتان حلال شد، آنها لباسند براى شما و شما لباسید براى آنها (هر یک زینت دیگرى هستید و پوشاننده عیوب و حافظ از گناه او). خداوند مى‏دانست که شما (درباره حرمت آمیزش در شب روزه) به خود خیانت مى‏کردید، پس بر شما عطف توجه کرد و از شما درگذشت، پس اکنون (مى‏توانید) با آنها همبستر شوید و آنچه را خدا براى شما (درباره این عمل) مقرر داشته (از ثواب و عفّت از حرام و اولاد صالح) طلب کنید، و (در شب‏هاى روزه رواست که) بخورید و بیاشامید تا وقتى که رشته سپید صبح از رشته سیاه (شب) براى شما روشن گردد، سپس روزه را تا شب به اتمام رسانید. و با زنان در حالى که در مسجدها معتکفید همبستر نشوید. اینها مرزهاى (حلال و حرام) خداوند است، نزدیک آنها نروید (تخلف نکنید). این گونه خداوند آیات خود را براى مردم روشن مى‏سازد، شاید بپرهیزند. و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید! و براى خوردن بخشى از اموال مردم به گناه، (قسمتى از) آن را (به عنوان رشوه) به قضات ندهید، در حالى که مى‏دانید (این کار، گناه است)! (188) از تو درباره هلال‏هاى ماه مى‏پرسند، بگو: آنها وسیله تعیین اوقات [براى امور دنیایى و نظام زندگى‏] مردم و [تعیین زمان مراسم‏] حج است. و نیکى آن نیست که به خانه‏ها از پشت آنها وارد شوید، [چنان که اعراب جاهلى در حال احرام حج از پشت دیوار خانه خود وارد مى‏شدند نه از در ورودى‏] بلکه نیکى [روش و منشِ‏] کسى است که [از هر گناه و معصیتى‏] مى‏پرهیزد. و به خانه‏ها از درهاى آنها وارد شوید؛ و از خدا پروا کنید تا رستگار شوید. (189)

تفسیر سوره مبارکه بقره – آیه  188

آیه 188 . اشاره به بلاى اجتماعى و اقتصادى رشوه

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ یدالله رضوانی

«أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ اللَّعینِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینَ وَ اللَّعنَهُ الدَّائِمَهُ عَلَی أعْدائِهِمْ مِنَ الآنِ إلِی قِیامِ یَومِ الدِّینِ».

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

 وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‏ وَ لْیُؤْمِنُوا بی‏ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (۱۸۶) أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلى‏ نِسائِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ (۱۸۷) وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَریقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (188) یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّهِ قُلْ هِیَ مَواقیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى‏ وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (189)

و چون بندگان من از تو درباره من بپرسند (بگو که) من حتما (به همه) نزدیکم، دعاى دعاکننده را هنگامى که مرا بخواند اجابت مى‏کنم، پس دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، شاید که راه یابند.  ۱۸۷ براى شما در شب روزه همبستر شدن با زنانتان حلال شد، آنها لباسند براى شما و شما لباسید براى آنها (هر یک زینت دیگرى هستید و پوشاننده عیوب و حافظ از گناه او). خداوند مى‏دانست که شما (درباره حرمت آمیزش در شب روزه) به خود خیانت مى‏کردید، پس بر شما عطف توجه کرد و از شما درگذشت، پس اکنون (مى‏توانید) با آنها همبستر شوید و آنچه را خدا براى شما (درباره این عمل) مقرر داشته (از ثواب و عفّت از حرام و اولاد صالح) طلب کنید، و (در شب‏هاى روزه رواست که) بخورید و بیاشامید تا وقتى که رشته سپید صبح از رشته سیاه (شب) براى شما روشن گردد، سپس روزه را تا شب به اتمام رسانید. و با زنان در حالى که در مسجدها معتکفید همبستر نشوید. اینها مرزهاى (حلال و حرام) خداوند است، نزدیک آنها نروید (تخلف نکنید). این گونه خداوند آیات خود را براى مردم روشن مى‏سازد، شاید بپرهیزند. و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید! و براى خوردن بخشى از اموال مردم به گناه، (قسمتى از) آن را (به عنوان رشوه) به قضات ندهید، در حالى که مى‏دانید (این کار، گناه است)! (188) از تو درباره هلال‏هاى ماه مى‏پرسند، بگو: آنها وسیله تعیین اوقات [براى امور دنیایى و نظام زندگى‏] مردم و [تعیین زمان مراسم‏] حج است. و نیکى آن نیست که به خانه‏ها از پشت آنها وارد شوید، [چنان که اعراب جاهلى در حال احرام حج از پشت دیوار خانه خود وارد مى‏شدند نه از در ورودى‏] بلکه نیکى [روش و منشِ‏] کسى است که [از هر گناه و معصیتى‏] مى‏پرهیزد. و به خانه‏ها از درهاى آنها وارد شوید؛ و از خدا پروا کنید تا رستگار شوید. (189)

وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ۱

حرکت بر اکل باطل

نکته‌ای که در این آیه وجود دارد کلمه «بِالْبَاطِلِ» را اگر دقت کنیم نهی شده که ما اموال یکدیگر و خودمان را به باطل و به وجه غیر معروف یعنی وجهی که امر خدا بر آن نیست مصرف کنیم .

معنای کلمه باطل

 مراد از کلمه باطل فاسد است به معنای آنچه که فساد در آن می‌باشد اگر چیزی که امر خدا ندارد و وجهی نهی خدا بر آن می‌باشد پس باطل یعنی نهی دارد یا حتی امر ندارد یعنی تکلیفی برای انجامش نیست.

وجود فساد در امر باطل

اگر معروف نباشد و باطل باشد به سمت فساد کشیده می‌شود به کلمه دیگر اگر بخواهیم این را تعبیر کنیم‌ بالحرام خواهد بود مانند «وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بالحرام» یعنی به وسیله امری که برای شما حرمت دارد و به عبارت دیگر یعنی بدون اجازه و مجوز، شما مجوز ندارید مالی را تصرف کنید.

نحوه تصرف اموال دیگران

بدون اجازه تصرف یا مالکانه نیست و غاصبانه است و اگر مال شما بوده به راه صحیح و معروف نیست آنچه که در اینجا موردنظر می‌باشد آن است که مال خود را و مال دیگران را هر دو شامل می‌شود چون اموالکم که در اینجا دارد جمع شده کلمه مال به اموال و به کم اضافه شده هم اموال دیگران را منظور است و هم مال خودمان را اشاره می‌کند.

حکم صرف مال انسان

صرف کردن مال خود انسان به راه غیر صحیح جایز نیست اگر کسی بگوید مال خودم بوده و قصد دارم مشروب بخورم شاید بگوید «الناس مسلطون علی اموالهم» اما واقعا اینگونه بوده و نمی‌تواند هر کاری با مال خود بکند هرکسی که خدا مالی را در اختیار او قرار داده، راه‌هایی را نیز برای او گذاشته اولین راه آن واجب النفقه بودن افراد او است و اینکه باید صرف معاش خود بکند.

راه‌های صرف معاش

صرف معاش اول ضروریات، واجبات و مستحبات همه این‌ها را باید درنظر بگیرد لذا ما حق نداریم مال خودمان را صرف غیر حلال کنیم اگر آن را در غیر مباحات صرف کنیم، جایز نیست قرینه دیگری که در اینجا آورده «وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ» ۲

دلالی برای اموال دیگران

برخی اوقات افراد دلال می‌شوند اما دلالی آن‌ها برای مال و اموال دیگران و مردم را در اختیار زورگویان قرار می‌دهند جهنم بدون لذت به این گویند که من برای فرد دیگری مال شما را تصرف کنم و در نفع یک ظالم صرف گردد دلیل اینکه ظالم گفتیم چون آیه «بِالْإِثْمِ» آورد «وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ» ۳ حکم یعنی کسانی که قاضی و حاکم هستند «لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ» ۴ تا غایت بر آن شود که فرقه‌ای از مردم اموال دیگران را تصرف کنند.

زورگویی دولت و کدخدا

کلمه «بِالْإِثْمِ» یعنی ظلما و با زور یک مالی صرف شود اکثر افراد اینگونه بودند به یاد دارم قبل از انقلاب برخی از کسانی که در روستا کدخدا و انجمن بودند این افراد زور و توان داشتند و افراد دولتی نیز حمایت می‌کردند آن‌ها با حکم ژاندارمری محل یا کدخدا زورگویی سایر مردم را می‌کردند و برخی از آن‌ها توان سخن گفتن نداشتند.

صرف اموال توسط ظالمان

لذا ما باید اینجا دقت کنیم «وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ» ۵ منهی بوده یعنی دلالت ندهید اموالتان را به حکام و زورگوها که اموال را صرف کنند درحالی‌که فرقه‌ای از مردم به ظلم آن را مصرف می‌کنند چیزی که در شرع مقدس به آن بسیار دقت می‌کند ظلم نکردن فرد به افراد می‌باشد.

مذمت تصرف اموال دیگران

ظلم کردن فقط به سیلی زدن به افراد نیست و برخی اوقات فرد یک زور و قدرتی دارد که می تواند به واسطه آن قدرت و توان، مال دیگران را نیز بتواند بردارد بدتر اینکه واسطه شود تا افراد دیگری با ظلم و زور مال دیگری را تصرف بکند.

زورگویی در بحث مالیات

لذا در بحث مالیات در کشور خودمان زورگویی وجود دارد و برای کارگران و کارمندان دولتی قبل از واریز حقوق ابتدا مالیات را کسر می‌کنند اعوان ظلمه یعنی کسانی که از مردم ناتوان مالیات ظلما می‌گیرند حکم کلی در دنیا تعریف شده هر کسی از اموال عمومی برای کسب درآمد استفاده کند بخشی از آن را باید برای کشور بدهد که آن مالیات نام دارد در زمان پیامبر نیز به آن خراج می‌گفتند.

صحت در اصل مالیات

اصل مالیات صحیح است و لیکن اینکه چه کسی شامل می‌شود و کسی شامل نمی‌شود و از چه باید اخذ کرد و چه کسی نباید مالیات دهد این اهمیت دارد اما محل اعراب را پیدا کرد که جای خود را می‌طلبد بنابراین «وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ» ۶ در اصل معنای آن این می‌باشد.

نسبت باء در بالاثم

نسبت باء در بالاثم سببیت بوده و نسبت این باء با تدلوا بالاثم و تاکلوا بالاثم خواهد بود چون هر کلمه که در جمله باشد در برابر فعل جمله یک نسبتی دارد اینجا تسببیه است یعنی به سبب ظلم بخواهد اکل و تصرف بکند می‌فرماید :«وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» ۷ شما می‌دانید که ظلمی وجود دارد.

گناه کردن با علم و عمدی

یک نکته که من همیشه گفتم این بود که گناه کردن دائرمدار علم و عمر می‌باشد گناهی که اینجا وجود دارد تا کسی موجب تصرف اموال بالغیر شود یعنی بالعلم است «وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» ۸ درحالی‌که شما می‌دانید که آن فرد مظلوم بوده و نباید به او تعدی شده و مال او تصرف گردد با اینکه خودت می‌دانی و خودت سرممیز و مالیاتی هستی اما پول مالیات او را مجازات می‌کنی!

زورگویی کدخدا نسبت به روستاییان

کسی که باید میلیاردی مالیات بدهد را خبر داری اما چون به تو پول می‌دهد برای او آسان می‌گیری و این عمومیت بر همه دارد و مصداق بارز آن‌ها در این بحث مسائل مالیه کشوری مسئولان مالیات هستند در روزگاران قدیم نیز کدخداها و کسانی که از لحاظ قدرتی، نظامی و دولتی جایگاهی داشتند و به مردم زور می‌گفتند و مردم توان مبارزه نداشتند مگر اینکه اتحاد کردند و فائق آمدند.

منابع

۱_سوره بقره آیه ۱۸۸

۲_سوره بقره آیه ۱۸۸

۳_سوره بقره آیه ۱۸۸

۴_سوره بقره آیه ۱۸۸

۵_سوره بقره آیه ۱۸۸

۶_سوره بقره آیه ۱۸۸

۷_سوره بقره آیه ۱۸۸

۸_سوره بقره آیه ۱۸۸

 ۰۰ _ ۱۰ _ ۰۴ _ ۱۴۰۲