نیکى این نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکى [واقعى و کامل، که شایسته است در همه امور شما ملاک و میزان قرار گیرد، منش و رفتار و حرکات] کسانى است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آوردهاند، و مال و ثروتشان را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مىدهند، و نماز را [با همه شرایطش] برپاى مىدارند، و زکات مىپردازند، و چون پیمان بندند وفاداران به پیمان خویشند، و در تنگدستى و تهیدستى و رنج و بیمارى و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دیندارى و پیروى از حق] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند. (177) اى اهل ایمان! در مورد کشتهشدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (178)
نیکى این نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکى [واقعى و کامل، که شایسته است در همه امور شما ملاک و میزان قرار گیرد، منش و رفتار و حرکات] کسانى است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آوردهاند، و مال و ثروتشان را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مىدهند، و نماز را [با همه شرایطش] برپاى مىدارند، و زکات مىپردازند، و چون پیمان بندند وفاداران به پیمان خویشند، و در تنگدستى و تهیدستى و رنج و بیمارى و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دیندارى و پیروى از حق] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند. (177) اى اهل ایمان! در مورد کشتهشدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (178)
ذیل آیه ۱۷۷ قرآن کریم در توصیف بِرّ و آنهایی که متصف به بِرّ هستند مطالبی را دسته بندی شده و بسیار زیبا بیان کرده که قبل از این قسمتی که تلاوت کردیم فرمود:«أَقامَ الصَّلاهَ وَ آتَى الزَّکاهَ»۲ بحث اقامه صلاه را بیان می کنند .
ملازمت اقامه صلاه و برّیت
اقامه صلاه این است که نماز را به پا می دارند و اقامه می کنند و این نماز در عالم وجود موثر می باشد برای همه انسان ها و همچنین بحث زکات را مجددا می فرماید در حالی که قبلا داشتیم که «وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینَ» ۳
تفاوت زکات و «عَلى حُبِّهِ»
پس اینکه می فرماید :«وَ آتَى الزَّکاهَ» غیر از مالی می باشد که «عَلى حُبِّهِ» میدهند ،مثلا یتیم نوازی میکنند و به ذوی القربی ،مساکین وابن السبیل ،فی الرقاب و سائلین را رسیدگی می کنند اما این زکات مربوط به اموال خاص و با نصاب خاصی است با موارد مصرف خودش.
بحث زکات در سوره مبارکه بقره
بحث زکات را مفصلا در آیه سوم و چهارم بقره که هم « یُقِیمُونَ الصَّلاهَ»۴ و هم « وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ»را داشتیم و بحث زکات را بیان کردیم .
اتصاف برّیّت به وفای عهد
جمله بعدی که می فرماید :« وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ» توصیف می شود اهل بِرّ و بریت به اینکه در وجود آنها وفای به عهد است ، وفا کردن واضح است یعنی آنچه در عهد و پیمان قرار دارد را انسان صددرصد انجام دهد.
مصادیق وفای به عهد
وفای به عهد مثلا بگوییم شامل عهد با خداوند می شود مانند اینکه شما نذر کرده اید ،قسم خورده اید و یا پیمان بسته اید که فلان کار را انجام دهید لذا در برابر خداوند اقرار کرده اید و شهادت داده اید پس تمام این موارد را وفای به عهد حساب می کنند .
وفای به پیمان های الهی
ملتزم به الوهیت حضرت حق جل و اعلی و همچنین عهد پیمان داشتن با پیامبران ،خصوصا پیامبر خاتم(صلی الله علیه و آله و سلم) و همچنین پیمان داشتن با وصی پیامبر یعنی امام و ولایت این موارد شامل عهد می شوند .
وفای به عهد با پیامبر(ص)
عهد با پیامبر از جهت اینکه هر آنچه در نبوت خود فرموده را عمل کنید و برابر پیامبر انجام وظیفه کنید و همچنین نسبت به امامت امام شما مسلمانی باشید که متعهد باشید و هر چه فرمود شما اطاعت کنید.
وفای به عهد های عرفی
تا رسد به معاملات پایین ،معمولی که بین مردم و عرف وجود دارد مانند ازدواج که انسان باید متعهد باشد به اینکه وظیفه خود را در برابر زوج یا زوجه اش انجام دهد ،این وفای به عهد است .
لزوم وفای به عهد ازدواج
پس اگر کسی خواست بِرّیّت داشته باشد نمیتواند این موارد را انجام ندهد ، نمی شود انسان برّ باشد اما توجه به همسر خود نداشته باشد و وظیفه خود را در برابر همسر خود انجام ندهد ، اعم از وظیفه مادی و معنوی که دارد.
لزوم تعهد به پرداخت مهریه
بعضی افراد اینگونه هستند و متاسفانه بین متدینین هم وجود دارد که مثلا نسبت به مهریه زن های خود فکر می کنند بدهکار نیستند و اصلا خود را بدهکار حساب نمی کنند یا خود را در مقابل همسر متعهد نمی دانند که همسرداری کنند.
ملتزم بودن زن به عهد ازدواج
خصوصا خیلی از زن های متدینین اینگونه هستند ،میبینید مفاتیح را میخوانند ،نماز شب میخواند ،نماز جمعه می رود و… اما حاضر نیست خود را بیاراید و برای شوهر خود همسر خوبی باشد و شوهرداری کند در صورتی که خلاف آنچه که در دستورات دین مبین اسلام می باشد، است .
جهاد زن در شوهرداری خوب
همه آن دستورات در واقع برگرفته از همه مردم می باشد و همه مردم اینگونه دوست دارند و باید همینطور باشد که فرمود:«جِهَادُ اَلْمَرْأَهِ حُسْنُ اَلتَّبَعُّلِ»۵ جهاد یک زن این است که خوب شوهرداری کند .
ملازمت وفای به عهد و برّیت
بنابراین وفای به موارد متعهد نباشیم و به عهد خود وفا نکنیم برّیتی در کار نیست و اگر همه ی کار های دیگر را انجام دهید اما خواستید برّیت داشته باشید باید این موارد را هم رعایت کنید .
مصادیق معامله درست با مردم
لذا اگر خواستید معامله و معاشرت با مردم داشته باشید باید درست معامله و معاشرت کنید مثلا میخواهید جنسی را به مردم بفروشید ، سالم بفروشید و اگر معیب است به او بگویید عیب دارد و اگر عیب دارد به عنوان سالم نفروشند.
اهمیت رعایت مسائل وفای به عهد
این مسائل خیلی مهم است و اگر ما همه این موارد را رعایت کنیم « وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا»۶می شویم ، تفاوتی نمی کند که چه عقد و قراردادی باشد یا وعده و وعیدی باشد اعم از خداوند و غیر خداوند تفاوتی نمی کند لذا همه ی این موارد را ما باید وفا کنیم .
واجب و ممدوح بودن عمل به عهد
البته وفای به عقود تارهً واجب می باشد و تارهً ممدوح است ، یک زمانی عهدی بسته اید که واجب است انجام دهید ،دینی می باشد که باید پرداخت کنید اعم از اینکه در برابر خدا و رسولش و بعضی افراد هستند که عهد و نذری را نزد خودشان انجام داده‌اند اما نه به عنوان اینکه واجب باشد لذا عهد کوچکی بسته اید که نذری بدهید ،ممدوح می باشد که این کار را انجام دهید .
ساخته شدن فضیلت فاضله برّیت
بنابراین همه ی این موارد آن اخلاق و فضیلت فاضله ای را برای انسان درست می کنند که به آن برّ می گوییم.
تفسیر واژه صابرین
توصیف بعدی را خداوند متعال می فرماید:«وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ»۷ صابرین در این آیه توصیف به وصف کلمه صابر می کند که به معنای صفت مشبهه است و صابرین یعنی صبر در وجود آنها تثبیت شده و آنها واقعا متصف به صبوریت و شکیبایی هستند .
ذکر اقسام صبر
صبر اقسام زیادی دارد که از لحاظ کلی اگر بخواهیم بگوییم ،صبر در اطاعت که هم شامل صبر در انجام واجبات و مستحبات می شود و هم شامل صبر در برابر ترک محرمات می شود البته صبر در معصیت در همین مورد گنجانده شده ،یعنی همان صبر در اطاعت است .
توضیح صبر در معصیت
صبر در مصیبت یعنی اگر بر کسی مصیبتی وارد شد باید در برابر آن صبوری کند ،جزع و فزع نکند و همچنین کفر و ناسزا نگوید البته سخت است اگر کسی بچه و پدر و مادر خود را دست بدهد ،اما اگر بخواهد ناسزا بگوید و جزع و فزع کند این خلاف صبوریت است .
معنای صبر در نعمت
صبر در نعمت هم یعنی به نعمت هایی که خداوند داده توجه کند و درست مصرف کند ،همان روایتی که فرمود آن را «فی ما امره الله»خرج کند یعنی در آنچه که خداوند امر فرموده اعم از واجبات و مستحبات خرج کند ؛ این صبر در نعمت است ؛ پس صبر در نعمت ،صبر در طاعت و صبر در مصیبت .
صبوری در تنگنا و ضرر
می فرماید:« فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ»۸ زمانی انسان در تنگنا قرار میگیرد و سختی برای او ایجاد می شود پس باید صبور باشد ، زمانی هم برای او ضرر و زیان وجود دارد لذا «الضَّرَّاءِ» یعنی جایی که خیلی انسان ضرر می کند باید صبور باشد .
لزوم صبوری در حین سختی
جمله «وَ حِینَ الْبَأْسِ»یعنی هنگام سختی صبوریت داشته باشد ، ببینید چه انسان در سختی ها ، مشکلات و گرفتاری ها قرار گیرد و چه آنجایی که ضرر و زیاد بر او وارد شود بنابر آن آیه ای که فرمود نقص اموال و أنفس وثمراتی که انسان دارد ضرر می کند .
صبوری کشاورز بر ضرر محصولات
مثلا وقتی که محصول کشاورز را سرما میزند البته شاید خود کشاورز هم کوتاهی کرده باشد یا حشره می آید و گندم ها را نابود می کند و یا ملخ می آید ،البته باید مبارزه و مقابله کند اما اگر ضرر و زیان به او وارد شد باید صبوری و شکیبایی هم داشته باشد .
ثمره صبوری در مشکلات
اگر کسی در این راه ها صبوری کند خیلی وقت ها هم استفاده میبرد مثلا آقای دیانی که کارخانه اسنوا را دارد چند سال پیش محضر ایشان رفته بودم که آنقدر در تنگنا قرار گرفته بود و از نظر مالی در مضیقه بود و اوضاع او قمر در عقرب بود که سواری ایشان را بخاطر بدهی بانک در فرودگاه ضبط کردند ،سخت است که انسانی که شرکت دارد خودروی او را ضبط کنند .
قرار گرفتن آسانی بعد از مشکلات
ایشان گفت آقای رضوانی نمی دانم چیکار کنم ؟ گفتم چطور شده ؟ گفت ماشینم را در فرودگاه بانک پارسیان برد! میخواهم بگویم در این موقعیت انسان جزع و فزع کند ؟ بعد از سختی هم خداوند برای او آسانی میگذارد «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» ۹ بالاخره بعد هم کار درست شد الحمدالله الان صادرات دارند .
اهمیت صادرات برای کشور
بدانید در کشور اگر خواستیم اقتصاد را درست کنیم، در صورتی اقتصاد درست می شود که ما صادرات داشته باشیم ،اعم از صادرات صنعتی و کشاورزی لذا خود مصرفی هیچ فایده ، سود،پیشرفت و تعالی ندارد اما اگر که به خارج صادرات کنید سود آن به کشور می آید و برای همه مفید است .
اهمیت سختی و گرفتاری
عبارت«حِینَ الْبَأْسِ» یعنی همین و خصوصا زمانی که شما سختی میکشید ؛ همان زمان سختی و گرفتاری خیلی مهم است که باید صبوری نشان دهید .
