اینانند که گمراهى را به جاى هدایت، و عذاب را به عوض آمرزش خریدهاند، شگفتا! چه شکیبایند بر آتش. (175) آن عذاب به خاطر این است که خدا کتاب آسمانى را به درستى و راستى نازل کرد [ولى اینان، آن را واگذاشتند و در تکذیبش کوشیدند و آن را مایه اختلاف قرار دادند] و یقیناً آنان که در [مفهوم و محتواى] کتاب اختلاف کردند [تا حقایق از مردم پنهان بماند] در دشمنى دور و درازى قرار دارند. (176) نیکى این نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکى [واقعى و کامل، که شایسته است در همه امور شما ملاک و میزان قرار گیرد، منش و رفتار و حرکات] کسانى است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آوردهاند، و مال و ثروتشان را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مىدهند، و نماز را [با همه شرایطش] برپاى مىدارند، و زکات مىپردازند، و چون پیمان بندند وفاداران به پیمان خویشند، و در تنگدستى و تهیدستى و رنج و بیمارى و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دیندارى و پیروى از حق] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند. (177)
اینانند که گمراهى را به جاى هدایت، و عذاب را به عوض آمرزش خریدهاند، شگفتا! چه شکیبایند بر آتش. (175) آن عذاب به خاطر این است که خدا کتاب آسمانى را به درستى و راستى نازل کرد [ولى اینان، آن را واگذاشتند و در تکذیبش کوشیدند و آن را مایه اختلاف قرار دادند] و یقیناً آنان که در [مفهوم و محتواى] کتاب اختلاف کردند [تا حقایق از مردم پنهان بماند] در دشمنى دور و درازى قرار دارند. (176) نیکى این نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکى [واقعى و کامل، که شایسته است در همه امور شما ملاک و میزان قرار گیرد، منش و رفتار و حرکات] کسانى است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آوردهاند، و مال و ثروتشان را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مىدهند، و نماز را [با همه شرایطش] برپاى مىدارند، و زکات مىپردازند، و چون پیمان بندند وفاداران به پیمان خویشند، و در تنگدستى و تهیدستى و رنج و بیمارى و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دیندارى و پیروى از حق] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند. (177)
کلمه «أُولئِکَ» در این آیه اشاره است به آین قبل که فرمود:«إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ»۲ لذا «أُولئِکَ» یعنی کسانی که «الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ» .
تعبیر شیوه غلط به اشتراء
در واقع کتمانی که آنها کردند و ایمانی که نیاوردند ،آن شیوه و روشی که آنها اعمال کردند را به «اشْتَرَوُا» معنا کردند البته دنباله آیه قبل هم داریم که فرمود: « یَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً قَلِیلاً» ۳ اما در آین آیه شریفه می فرماید:«الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَهَ بِالْهُدى».
مشتری ضلالت و گمراهی
کاری که آنها کردند آمدند مشتری شدند اما چه مشتری شدند؟ مشتری ضلالت شدند یعنی به دنبال خرید گمراهی،ضلالت،پستی و دون آنچه که شأن انسان است را مشتری شدند .
پرداخت هدایت در مقابل گمراهی
در مقابل آن چه چیزی دادند؟ مقابل آن ،بهترین را دادند یعنی ثمنی که آنها بابت این معامله دادند و پرداخت می کنند ، بهترین است که کلمه «الْهُدى» قرآن و کتاب های آسمانی را نیز شامل می شود ؛ کلا آنچه از طرف خداوند برای تعالی بشر قرار گرفته را شامل می شود .
پرداخت بهترین در مقابل پایین ترین
یعنی آنها آمدند بهترین ها را که برای انسان قرار گرفته ، صالحیت و شانیت انسان را دارد ،دادند و چیزی را گرفتند که بدترین ،کثیف ترین،پایین ترین و دون ترین است .
تبدیل ثمن قلیل به آتش
در آیه قبلی فرمود:« یَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً قَلِیلاً»۴ یعنی مقابل آن چیز خیلی کوچک را به دست آوردند و البته « أُولئِکَ ما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ» چیزی را به دست نیاوردند و نه تنها اینکه نفعی از آن نمی برند بلکه هر آنچه در زندگی آنها ایجاد می شود فقط آتش درست می شود ،یعنی چیزی که باعث عذاب آنها می شود .
عدم صلاحیتضلالت برای انسان
همه اسباب هدایت را که برای آنها جمع بود دادند و در برابر آن ضلالت را گرفتند ، ضلالتی که برای انسان هیچ صلاحیتی ندارد لذا می فرماید:«أُولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَهَ بِالْهُدى»۵
فروش مغفرت در مقابل ضلالت
در ادامه خداوند متعال می فرماید:«وَ الْعَذابَ بِالْمَغْفِرَهِ» یعنی عذاب را خریدند که حرف واو عطف به ضلالت می باشد و عذاب را هم خریدند که در مقابل آن مغفرت را دادند .
معنای حقیقی مغفرت
مغفرت در واقع آن چیزی است که از طرف خداوند هم باعث از بین رفتن گناهان و لغزش های انها می شود و هم باعث تعالی ، رشد و رسیدن به نعم الهی در دنیا و آخرت است .
فروش مغفرت و سود انسان
پس مغفرت را دادند و در مقابل آن عذاب را گرفتند ، یعنی هر که سود داشت برای آنها را دادند و هرچه آنها را از بین می برد ،نابود می کند و مضر بر وجود انسان است را در مقابل مغفرت گرفتند .
عاقبت کتمان هدایت
در آخر آیه خداوند متعال می فرماید:«فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ»۶ چه چیزی آنها را صبر می دهد؟ که شکیبایی می کنند بر این آتش و عذاب ؛ واقعا چیزی که در دل آنها وجود دارد و کفاری که بدین گونه کتمان کردن افتادند .
شأن نزول زمانی آیات
البته قصه این است که این آیات از نظر شان نزول زمانی بوده که پیامبر را می دیدند مثل زمان ما نیست که فقط کتاب و روایات موجود باشد بلکه آن زمان پیامبر و اهل بیت(صلوات الله علیهم اجمعین) بوده اند ،یعنی همه چیز حی و حاضر بر آنها بوده و وجود آنها از نظر فیزیکی و حیاتی برای هر کسی خیلی مهم بوده اما متاسفانه تعجب است بر اینکه این افراد چطور توجهی به پیامبر نداشتند! لذا در همه انحاء مشکلات که برای اهل بیت درست می کردند آنها بوده اند .
اثرات مالحرام
لذا در سخنانی که میان اهل بیت رد و بدل شده حضرت زینب( سلام الله علیها) از امام حسین( علیه السلام) سوال می کنند که چرا ای برادرم حرف حجت خدا در گوش این افراد نمی رود؟! مگر شما حجت خدا نیستید؟ فرمودند بله ؛ پس چرا سخنان و موعظه های شما که در منازل مختلف صحبت کردید در این افراد نفوذ نمی کند؟ فرمود : چون بطون آنها مملو از حرام شده است .
اثر مال پاک و پاکیزه
بنابراین واقعا لقمه خیلی موثر است ، لقمه برای انسان بسیار موثر می باشد که چگونه انسان در این دنیا انس میگیرد و با چه چیزی ؟ لذا هر چه لقمه پاک و پاکیزه باشد در نتیجه عمل انسان پاکیزه تر می شود و در انحاء مختلف ضلالت خودش را نجات می دهد ،یعنی در بدترین لجنزار ها برود مانند طلا زرد است چون طلا هیچ وقت رنگ به خودش نمی گیرد.
کنار زدن لازمه وجود بشر
آنچه مسلم می باشد این است که آنچه را لازمه وجود بشر می باشد و بر صلاح و تعالی بشر است را کنار بزنند و بدترین را دنبال کنند ، بد ترینی که انسان را نابود می کند و اصلا قابلیت انسانیت را ندارد اما چرا این کار را می کنند؟ این یکی از آثار حرام است .
کتمان حق از اثرات مال حرام
بحث اینکه فرمود :«یَأْکُلُونَ» و بحث خوردن حرام را مطرح می کند از همین باب است که آنها چون لقمه حرام خوردند نمیتوانند حق را بپذیرند لذا فرمود:«أُولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَهَ بِالْهُدى»۷ چکیده و آنچه عمل انها این است که اسباب هدایت را کنار می زنند ،البته اسباب هدایتی که در زمان رسول الله(ص) بوده و در زمان تشرف به حضور رسول اکرم و اهل بیت بوده و معجزات ایشان را دیده اند .
تمام شدن حجت بر کفار
آنچه را که از خداوند به عنوان آیات پیامبر آورده را بیان کرده و شنیده اند و همچنین صفات،اعمال ،اخلتق و رفتار پیامبر و اهل بیت را تماما دیده اند ،یعنی حجت بر ایشان تمام شده لذا فرمود:« وَ ما کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً»۸ یعنی همه حجت را بر آنها تمام کرده اند .
رها کردن هدایت و گرفتن گمراهی
با همه این احوالات همه را رها کردند و خود را به ضلالت و گمراهی کشاندند ،یعنی همه آنچه که صلاح و مصلحت بشر که برای تعالی بخشی است را از بین بردند و بدترین را گرفتند .
تاثیر اسلام آوردن افراد
طبق روایات هم داریم که حتی اگر کسی اسلام آورد و به دین اسلام گروید هر آنچه ماقبل آن وجود دارد جبران می شود لذا فرمود:« اَلْإِسْلاَمَ یَجُبُّ مَا قَبْلَهُ » ۹ یعنی اسلام هرچه ماقبل اسلامیت آن فرد باشد را جبران می کند ،یعنی نیاز نیست که قضای روزه ها را بگیرید ، نماز ها را قضا کنید و خمس بدهید و گناهانی که انجام دادند همگی جبران می شود .
تعجب از صبر کفار بر عذاب
جمله :« فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ» ۱۰ نکته بسیار جالبی است که آنها چطور میبینند که اگر به یاد داشته باشید در آیات قبل بود که آنها عذاب را میبینند و خدا هم به آنها می گوید خفه شوید و بروید ؛ همه ی این موارد را میبینند لکن چگونه میتوانند صبر کنند؟! لذا جمله « فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ»یعنی چگونه صبر می کنند بر فعلی که آنها انجام می دهند و آن فعل انها را به جهنم می برد ؟!
بحث روایی صبر کفار بر عذاب
پیرامون این موضوع روایاتی را مرحوم طیب اصفهانی آورده اند که روایت اول را از صادق آل محمد( صلوات الله علیهم اجمعین) نقل می کند ،این روایت را از تفسیر برهان از کافی و از تفسیر عیاشی نقل کرده اند .
جرأت بر آتش
امام صادق علیهالسلام می فرماید:«مَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى فِعْلِ مَا یَعْمَلُونَ أَنَّهُ یُصَیِّرُهُمْ إِلَى اَلنَّارِ. » ۱۱ چگونه آنها صبر می کنند بر کاری که انجام می دهند و می دانند که آنها را به آتش میکشاند ،یا در روایت دیگری فرموده اند:«ما اجرئهم علی النار» ۱۲یعنی چگونه انقدر جرات می کنند بر آتش که بی پروا می شوند بر آتش!
کینه کفار به اسلام و پیامبر
روایت دیگری نقل می کنند از حضرت صادق آل محمد( صلوات الله علیهم اجمعین) که فرمود: « ما أعملهم بأعمال أهل النار. » ۱۳ آنها توسط چه چیزی کشانده می شوند که عمل کنند ، عمل اعمال اهل آتش را، یعنی این افراد چقدر در دل های خود نسبت به اسلام و پیامبر کینه دارند .
اثرات کینه و گرفتن بدترین ها
آنچه که باعث می شود که بدترین عمل را برای خودشان در پیش بگیرند که به بدترین وضعیت دچار شوند ، آن کینه و حسادتی که در دل آنها وجود دارد و آنها نمی توانند آن را نادیده بگیرند لذا جرأت پیدا میکنند که خودشان را به هر منوالی که هست در برابر پیامبر و آیات خداوند قرار بگیرند .
معنای تعجب موجود در آیه
لذا اینکه در بیان تعجب آن هم به کلمه استفهام آن را بیان می کند این قابل توجه است ،البته تعجبی که ما میگوییم برای خداوند روا نیست و صدق نمی کند بلکه یعنی افعال آن افراد جای خیلی تعجب دارد .
منشأ تعجب بر افعال کفار
منشأ این تعجب از آنجایی می باشد که این اعمال خیلی است ،یعنی آنچه که رهاورد آنها در این اعمال می شود خیلی عذاب های سختی را باید درک کنند ،چه چیزی باعث می شود که این افراد جرأت پیدا میکنند؟ کینه و حسادت !
دخول افراد در آتش
گفت که من چشم ندارم کسی شیر گاوم را بخورد ،گفت تو خوبی من چشم ندارم کسی دیگر شیر گاو کس دیگر را بخورد لذا دل بعضی افراد واقعا چنان سنگ می شود که مثال زدیم لقمه و نان کسی را خوردن سبب دخول آنها در آتش می شود و منشأ می شود بر اینکه آنها بتوانند این راه را طی کنند و به بدترین عذاب دچار شوند و برای آنها مهم نباشد.
محکم بودن کفار بر باطل
حتی در جنگ ما دیده ایم که بعضی افراد چقدر مسّر بودند بر قتل خودشان و با اینکه می دانستند قاتل هستند اما دست بردار نبودند و در هر حالی کار خودشان را میکردند لذا بعضی افراد را داریم در بعض روایات که می فرماید از این افراد یاد بگیرید که چقدر بر باطل خود محکم هستند اما شما به حقانیت که راس دارید آنطور که باید عمل نمی کنید .
درس گرفتن از کفار
بنده به یاد دارم که اول انقلاب شخصی به اسم رحیمی بود که از عوامل شاه بود ،وقتی پای دار اعدام هم که رفت گفت جاوید شاه! یعنی آن جایی که او را اعدام کردند دست از اعتقاد خود بر نداشت لذا بعضی افراد به اعتقادات باطل خود پابند هستند که برای ما درس است ،چطور به حقانیت آنچه در دست ما قرار گرفته گاهی اوقات اعتقادات ضعیف است
منابع
۱_سوره بقره آیه ۱۷۵
۲_ سوره بقره آیه ۱۷۴
۳_ سوره بقره آیه ۱۷۴
۴_ سوره بقره آیه ۱۷۴
۵_ سوره بقره آیه ۱۷۵
۶_ سوره بقره آیه ۱۷۵
۷_ سوره بقره آیه ۱۷۵
۸_ سوره اسراء آیه ۱۵
۹_ بحارالانوار ج ۹ ص ۲۲۲
۱۰_ سوره بقره آیه ۱۷۵
۱۱_ تفسیر البرهان ج۱ ص ۳۸۲ ح ۱ و ۲ ،تفسیر عیاشی ج ۲ ص ۲۶۹، اصول کافی ج ۲ ح ۲ ص ۲۶۹
۱۲_ مجمع البیان ج ۱ ص ۴۷۰ تفسیر البرهان ج ۱ ص ۳۸۲ ح ۳
