اى اهل ایمان! در مورد کشته شدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (۱۷۸) اى صاحبان خرد! براى شما در قصاص مایه زندگى است، باشد که [از ریختن خون مردم بدون دلیل شرعى] بپرهیزید. (۱۷۹) بر شما مقرّر و لازم شده چون یکى از شما را مرگ در رسد، اگر مالى از خود به جا گذاشته است، براى پدر و مادر و خویشان به طور شایسته و پسندیده وصیت کند. این حقّى است بر عهده پرهیزکاران. (۱۸۰)
اى اهل ایمان! در مورد کشته شدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (۱۷۸) اى صاحبان خرد! براى شما در قصاص مایه زندگى است، باشد که [از ریختن خون مردم بدون دلیل شرعى] بپرهیزید. (۱۷۹) بر شما مقرّر و لازم شده چون یکى از شما را مرگ در رسد، اگر مالى از خود به جا گذاشته است، براى پدر و مادر و خویشان به طور شایسته و پسندیده وصیت کند. این حقّى است بر عهده پرهیزکاران. (۱۸۰)
یکی از مواردی که تغییر و تبدیل وصیت اگر نگوییم لازم و واجب است و حتما باید پیگیری شود در این مورد آیه وجود دارد که میفرماید اگر کسی بترسد از اینکه موصی یعنی وصیت کننده کاری کند که به ورثه ظلم شود البته ورثه دو گونه هستند یکی اینکه صغار هستند و ظلم در آن واضح و آشکار میباشد چون اگر بخواهد از نظر ورثه بودن به آنها ضربه بزند دفاعی ندارند.
ظلم به ورثه کبار
اگر ورثه کبار و بزرگ باشند ظلم کمتری خواهد بود لذا جنف که در آیه میفرماید منظور این است که سمت و سوی ورثه ظلم شود به گونه ای که آنها صغار باشند و اکثر بر آن توجه دارد اینجا آن وصی لازم میباشد که اینجا تغییری ایجاد کند اصلاح بین آنها درواقع بیانگر تغییر وصیت خواهد بود.
مصادیق وصیت حرام
برای مثال وصیت کند به طوری که به کسی بدهکار میباشد درحالیکه واقعیت ندارد یا اینکه برای کار حرام وصیت کند مثلا میخانه بسازد یا این مواردی که عرض کردیم درصورتیکه وصیت مازاد بر ثلث باشد، آن اسما شامل میشود که مازاد باشد و ورثه امضا نکنند و تایید ننمایند اگر صغار باشند ظلم میباشد وگرنه برای کبار ظلمی نیست و موجب اضرار آنها نمیشود.
عدالت در ارث
چیزی که در بحث باری تعالی وجود دارد اینکه اگر چیزی را همراه با عدالت پیش ببریم کسی مورد ظلم قرار نمیگیرد عدالت به معنای اینکه هر چیزی در جای خودش باشد ورثه برای خودش ارث خود را ببرند و اگر خود موصی خواست وصیت کند تا اندازه ثلث وصیت کند.
نکته مهم در وصیت
منتهی باید موصی توجه کند که اگر قصد وصیت ثلث دارد، آیا به نفع او اعم از دنیایی و آخرتی)گ خواهد بود یا اینکه افراد فرزند صغیر دارند یا باید تشکیل زندگی بدهند پول و مال نیاز دارند این بهتر میباشد که وصیت نکند ما باید دقت کنیم زمانی که مسائلی را بیان میکنیم نسبت به مصادیق آن دقت داشته باشیم که هر چیزی را نمیتوان منتقل کرد.
خوف موصی در وصیت
در بحث وصیت کردن خوف وجود دارد از جانب موصی ترس برای وصی ایجاد میشود لذا این شامل آن میشود که وصی شده اما موصی هنوز زنده است و وصیتهای دیگری داشته باشد اگر در حال وصیت بخواهد نکات دیگری را اضافه کند به طوری که «جَنَفًا أَوْ إِثْمًا» ۲ اینجا تغییر و تبدیل لازم دارد .
اصلاح وصیت برای جلوگیری از اضرار
بنابراین میفرماید :«فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ» ؛ بعد از اینکه اثم و یا جنفی ایجاد شد باید من خاف را اصلاح کرد پس «فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ» ۳ یعنی باید تغییر بدهد مراد از اصلح یعنی وصیت را تغییر میدهد وصیت مازاد بر ثلث را چون اضرار به ورثه بود، تغییر داد اگر به حرام وصیت کرد یا دروغ گفت مثلا گفت به فلانی مدیون هستم ، این مورد ظلم و اضرار به صغار و اضرار به کبار خواهد بود.
صدقه و وصیت در حق نزدیکان
در اینجا باید چه کرد؟ باید تغییر داد پس در واقع در اموری که منجر به ظلم میشود ولو محرم نباشد مثال زدم فردی میگوید میخواهم مال خود را وقف ایتام کنم فرزندان آن فرد خود، یتیم هستند و نزدیکی بیشتری دارند در بحث صدقه نیز داریم که شما اگر به نزدیکان خود یعنی والدین، خواهران، برادران و نزدیکان خود صدقه دهید هفتصد برابر ثواب دارد و برای مردم غریبه فقط ده برابر خواهد بود.
انعکاس صدقه در زندگی
مواردی که ما باید برای آن صدقه داشته باشیم و برای ما آن انعکاسش و آنچه که در دنیا و آخرت ما موثر هستند، اگر به نزدیکان باشد بهتر خواهد بود برای مثال اگر به همسر خود که واجب النفقه شما است صدقه بدهید بسیار موثر میباشد.
آثار اضرار به ورثه
مسلما در وصیتهایی داریم از اینکه اضرار به ورثه و بالاخص ورثه صغار شد، جلوگیری کنیم چون منجر به ظلم میشود اگر کسی این کار را انجام دهد خیری در آن نیست یک چیزی در اعمال ما وجود دارد که به آن آثار وضعی گفته میشود یعنی خواه ناخواه رخ میدهد.
آثار وضعی ظلم کردن
اگر ظلما مالی را از کسی گرفتید تا خود بتوانید آن را استفاده کنید خیری در آن نخواهد بود آثار وضعی در کارها و اعمال نهان بوده و نمیتوان آن را تغییر داد خصوصا در مسائل مالی اگر کسی خوف داشته باشد «فَمَنْ خَافَ» مانند «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا» ۴ شما خوف از این داشته باشید که وصیت موصی منحرف باشد.
تغییر وصیت انحرافی
وصیت انحرافی چه اینکه ترک واجبات باشد یا اینکه انجام محرمات را توصیه کند لذا جایی که جنفا میگوید یعنی بر صغار ظلم میشود یا بر وارث طبقات دوم و سوم یا اثم باشد و بر وراث اضرار شود در هر صورت «فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ»موصی اصلاح کند یعنی آن را سازگاری داده و تبدیل و تغییر دهد.
الزام در تغییر وصیت
تغییر و تبدیل در اکثر موارد الزامی میباشد چرا که منجر به حرام و منکر نشود«فَمَنْ خَافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ» ۵ اگر او تغییر داد یعنی گناهی نکرده و به عبارت دیگر وظیفه خود را انجام داده پس تغییر و تبدیل برای وصی لازم بود پس نه اینکه گناهی بر او نیست چون ماجور است «إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» ۶
منابع
۱_سوبه بقره آیه ۱۸۲
۲_سوره بقره آیه ۱۸۲
۳_سوره بقره آیه ۱۸۲
۴_سوره نسا آیه ۳
۵_سوره بقره آیه ۱۸۲
۶_سوره بقره آیه ۱۸۲
اصلاح و تغییر وصیت در اسلام
احکام و شرایط
۱٫ مقدمه
آیه ۱۸۲ سوره بقره به مسئله اصلاح و تغییر وصیت اشاره دارد و شرایطی را برای این کار بیان میکند. در این آیه، خداوند بیان میکند که اگر کسی بترسد که وصیتی ناعادلانه یا حرام باشد، میتواند آن را اصلاح کند.
۲٫ ضربه به ورثه صغیر
یکی از مواردی که تغییر و تبدیل وصیت لازم است، زمانی است که وصیت باعث ظلم به ورثه صغیر میشود. ورثه صغیر نمیتوانند از خود دفاع کنند، بنابراین وصی باید وصیت را به نفع آنها تغییر دهد.
۳٫ ظلم به ورثه کبار
اگر ورثه بزرگسال باشند، ظلم کمتری به آنها خواهد شد. با این حال، اگر وصیت ناعادلانه باشد، وصی باید آن را اصلاح کند.
۴٫ مصادیق وصیت حرام
وصیتهایی که به کارهای حرام مانند ساخت میخانه اشاره دارند، باید تغییر یابند. اگر وصیت مازاد بر ثلث باشد و ورثه آن را امضا نکنند، نیز باید تغییر یابد.
۵٫ عدالت در ارث
عدالت در ارث به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود است. ورثه باید ارث خود را بگیرند و موصی فقط تا یک سوم مال خود میتواند وصیت کند.
۶٫ نکته مهم در وصیت
موصی باید توجه کند که وصیت به نفع خود و ورثه باشد. اگر فرزندان نیاز به مال دارند، بهتر است وصیت نکند.
۷٫ خوف موصی در وصیت
در وصیت، خوف از ناعادلانه بودن وجود دارد. وصی باید نکات دیگری را اضافه کرده و وصیت را به نفع ورثه تغییر دهد.
۸٫ اصلاح وصیت برای جلوگیری از اضرار
اگر وصیت ناعادلانه باشد، وصی باید آن را اصلاح کند. تغییر وصیتهای مازاد بر ثلث و حرام ضروری است.
۹٫ صدقه و وصیت در حق نزدیکان
وصیت باید به نفع نزدیکان باشد. صدقه دادن به نزدیکان ثواب بیشتری دارد و بهتر است مال به آنها اختصاص یابد.
۱۰٫ انعکاس صدقه در زندگی
صدقه دادن به همسر و نزدیکان تاثیر بیشتری دارد و در زندگی دنیا و آخرت موثر است.
۱۱٫ آثار اضرار به ورثه
اضرار به ورثه، به ویژه ورثه صغیر، باید جلوگیری شود. اگر وصیت باعث ظلم شود، باید تغییر یابد.
۱۲٫ آثار وضعی ظلم کردن
اگر مالی به ظلم از کسی گرفته شود، خیری در آن نخواهد بود و آثار وضعی آن قابل تغییر نیست.
۱۳٫ تغییر وصیت انحرافی
وصیتهایی که به واجبات توجه ندارند یا به محرمات اشاره دارند، باید تغییر یابند.
۱۴٫ الزام در تغییر وصیت
تغییر و تبدیل وصیت در بیشتر موارد الزامی است تا از حرام و منکر جلوگیری شود.
۱۵٫ شرایط تغییر وصیت
وصی باید وصیتهای ناعادلانه را تغییر دهد. اگر وصیت باعث اضرار به ورثه شود، تغییر آن واجب است.
۱۶٫ اثم در تغییر وصیت
تغییر وصیت ناعادلانه گناه نیست بلکه وظیفه وصی است و خداوند بخشنده و مهربان است.
کلید واژهها
وصیت, تغییر وصیت, اصلاح وصیت, ورثه صغیر, ورثه کبار, عدالت در ارث, وصیت حرام, صدقه, آثار اضرار, آثار وضعی, وراث, وصی, اضرار, حرام, محرمات, بخشنده, مهربان, اصلاح وصیت, ارث, تقسیم مال
سوالات علمی
۱٫ آیه ۱۸۲ سوره بقره به چه موضوعی اشاره دارد؟
پاسخ: به مسئله اصلاح و تغییر وصیت.
۲٫ در چه مواردی تغییر وصیت لازم است؟
پاسخ: زمانی که وصیت باعث ظلم به ورثه صغیر شود.
۳٫ آیا وصیتهایی که به کارهای حرام اشاره دارند باید تغییر یابند؟
پاسخ: بله، وصیتهایی که به کارهای حرام اشاره دارند باید تغییر یابند.
۴٫ عدالت در ارث به چه معناست؟
پاسخ: به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود است.
۵٫ وصیت به نفع نزدیکان چه اهمیتی دارد؟
پاسخ: صدقه دادن به نزدیکان ثواب بیشتری دارد و بهتر است مال به آنها اختصاص یابد.
۶٫ آثار اضرار به ورثه چیست؟
پاسخ: اضرار به ورثه باید جلوگیری شود زیرا باعث ظلم میشود.
۷٫ آیا وصیتهایی که به واجبات توجه ندارند باید تغییر یابند؟
پاسخ: بله، وصیتهایی که به واجبات توجه ندارند باید تغییر یابند.
۸٫ تغییر وصیت در چه مواردی الزامی است؟
پاسخ: در مواردی که وصیت ناعادلانه باشد و باعث ظلم شود.
۹٫ چه کسی مسئول تغییر وصیت ناعادلانه است؟
پاسخ: وصی باید وصیت ناعادلانه را تغییر دهد.
۱۰٫ آیا تغییر وصیت ناعادلانه گناه است؟
پاسخ: خیر، تغییر وصیت ناعادلانه گناه نیست بلکه وظیفه وصی است.
نتیجهگیری نهایی
وصیت در اسلام باید عادلانه و به نفع ورثه انجام شود. اگر وصیت ناعادلانه باشد، وصی موظف است آن را تغییر دهد. این تغییرات باید به گونهای باشد که از ظلم و اضرار به ورثه جلوگیری شود. رعایت این اصول نشاندهنده تقوا و پیروی از دستورات الهی است.
