اى اهل ایمان! در مورد کشته شدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (۱۷۸) اى صاحبان خرد! براى شما در قصاص مایه زندگى است، باشد که [از ریختن خون مردم بدون دلیل شرعى] بپرهیزید. (۱۷۹) بر شما مقرّر و لازم شده چون یکى از شما را مرگ در رسد، اگر مالى از خود به جا گذاشته است، براى پدر و مادر و خویشان به طور شایسته و پسندیده وصیت کند. این حقّى است بر عهده پرهیزکاران. (۱۸۰)
اى اهل ایمان! در مورد کشته شدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (۱۷۸) اى صاحبان خرد! براى شما در قصاص مایه زندگى است، باشد که [از ریختن خون مردم بدون دلیل شرعى] بپرهیزید. (۱۷۹) بر شما مقرّر و لازم شده چون یکى از شما را مرگ در رسد، اگر مالى از خود به جا گذاشته است، براى پدر و مادر و خویشان به طور شایسته و پسندیده وصیت کند. این حقّى است بر عهده پرهیزکاران. (۱۸۰)
وصیت را عرض کردیم برخی اوقات مربوط به مسائل مادی و برخی اوقات مربوط به آنچه که مرحوم طیب اصفهانی به وصایای عهدیه تعبیر نمود، میشود مانند گفتن شهادتین در وصیت یکی از چیزهایی است که توصیه شده یکی اینکه به عبادات توصیه کنیم و موعظه انجام دهیم مانند وصیت علما.
وصیت به امور اعتقادی
نصیحت مردم به امور اعتقادی یا عبادی برای انجام آنها که البته در وصایای اولیا، انبیا و ائمه این موارد به چشم میخورند و وجود دارند در وصیت نامه باید آنها را رعایت کند برای مثال وصیت کند اگر عبد و کنیزی دارد بعد از خودش آنها را عتق کند یا مال خود را وقف نماید البته توصیه به آنها مثبت بوده اما اگر کسی اعتقاد به چنین چیزی داشته باشد خودش باید این کار را کند.
حکایت در باب نور
به فردی گفتند چرا چراغ را پشت سر خود میگیری آن را در مقابل خود قرار بده تا نور ایجاد کند چرا که اگر نور پشت تو باشد ایجاد سایه کرده و تو پستی و بلندی راه را نمیبینی و به زمین میخوری! اگر کسی خواست کاری کند چرا باید وصیت کند؟ خودش انجام دهد.
انجام امور قبل از وصیت و مرگ
در یک روایت متواتری که شنیدید اینکه فردی خرماهای خود را به پیامبر وصیت کرد که بعد از مرگش میان فقرا تقسیم کند ایشان تقسیم کرد و بعد از اتمام کار در انبار خرماها یک خرمای پوسیده یافت پس فرمود اگر به دست خودش این خرمای پوسیده را به فقرا داده بود همانا ارزش بیشتری نسبت به این انبار خرما داشت که توسط پیامبر تقسیم گردید!
ارزش تقسیم مال
برخی افراد اخلاقیاتی دارند که اینها باید دقت کنند مبتلا نشوند برای مثال فردی استطاعت خرید خانه دارد ولی نمیتواند از آن پول جدا شود خرج کردن برای او سخت میباشد ولی اگر کسی خودش خرج کند خصوصا در راه خدا به عنوان صدقه یا وقف ارزش بسیار بالایی دارد نسبت به اینکه دیگران در قالب وصیت، آن را تقسیم کنند!
بریت در بخشش مال
پس اگر کسی خودش کار نیک انجام دهد بهتر از این است که وصیت کرده و آن را به دست انداز بیندازد چون احتمالا عمل نمیکنند و انجام نمیدهند در تعبیرات قرآنی پیشین درباره کلمه بِر صحبت کردیم و عرض کردیم که قرآن فرمود :«لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» ۲ آن مالی که بسیار به آن وابسته هستی را ببخش تا به مقام بریت یا همان مقام اهل بیت برسی و در رتبه آنها قرار بگیری!
مصادیق وصیت عهدیه
وصیت عهدیه و موارد عهدیه نکاتی بود که عرض کردیم و همچنین از قبیل اینکه کسی قیم برای صغار خودش قرار دهد مانند جد یا پدر یا اینکه مرا کجا دفن کنید نحوه کفن، نماز و کیفیت تجهیز میت را توضیح میدهند به یاد دارم که مرحوم آیت الله مرعشی نجفی شب مرا در کتابخانه قرار دهند، شب قرآن بخوانند عمامه مرا به تابوت ببندند و اینگونه آدابی ایجاد کرد.
وصیت فرد بزرگمنش
هرکسی بزرگ و بزرگ منش باشد برای شخص خودش اهمیت قائل نشده و مردم را در اولویت قرار میدهد مانند پیامبر یا حضرت امام که محل دفن خود را تعیین نکرد لذا اکنون توجه نکنید که مرقد ایجاد شده در گذشته زمین کشاورزی بود اما پس از آن زمین را خریداری کرده و مرقد ساختند!
اهمیت وصیت عهدیه
آنچه که در وصیت موردنظر است وصیت عهدیه بسیار اهمیت دارد و باید مورد توجه دیگران قرار دهد اگر کسی وصیت کند که مرا اینگونه حرکت بدهید فلان کفن را بگذارید برد یمانی قرار دهید این موارد مثبت و مورد توجه هستند و کسی که وصی میشود باید آن را عمل کند در آیه بعدی این مورد مذمت قرار میگیرد که موصی وصیت را تغییر دهد یا در آن خدشه ایجاد کند که به آن عمل شود.
نکاتی در باب احتضار انسان
نکاتی که لازم بود در این آیه درباره کلمه کتب و بحث احتضار انسان برای مرگ بود که عرض کردیم علائمی مانند پیری و شکستگی دارد که باید وصیت را انجام بدهند از علی ضرریه استفاده کرد «عَلَى الْمُتَّقِینَ» یعنی برای افراد متقی لازم میباشد که آنها حتما باید وصیت داشته باشند.
منابع
۱_سوره بقره آیه ۱۸۰
۲_سوره آل عمران آیه ۹۲
وصیت در اسلام:
اهمیت و احکام
۱٫ مقدمه
آیه ۱۸۰ سوره بقره به مسئله وصیت پرداخته و اهمیت آن را برای مؤمنان و متقین توضیح میدهد. این آیه تأکید دارد که وصیت یکی از واجبات دینی است.
۲٫ اقسام وصیت
وصیتها به دو دسته تقسیم میشوند:
۱٫ وصیت مادی: شامل تقسیم اموال و داراییها.
۲٫ وصیت عهدیه: شامل توصیهها و نصایح معنوی مانند گفتن شهادتین و توصیه به عبادات.
۳٫ وصیت به امور اعتقادی
وصیت به امور اعتقادی و عبادی نیز توصیه شده است. این نوع وصیت در وصایای اولیا، انبیا و ائمه دیده میشود.
۴٫ انجام امور قبل از مرگ
یکی از مهمترین نکات این است که انسان باید قبل از مرگ امور خود را انجام دهد و به تعویق نیندازد.
۵٫ حکایت در باب نور
به فردی گفتند چراغ را در مقابل خود قرار دهد تا نور ایجاد کند و سایه نیندازد. این مثال نشان میدهد که انسان باید خود پیش قدم باشد و امور نیک را به تعویق نیندازد.
۶٫ ارزش تقسیم مال
تقسیم مال و اموال قبل از مرگ بسیار ارزشمندتر از وصیت است. این عمل نشاندهنده سخاوت و بخشندگی فرد است.
۷٫ بریت در بخشش مال
قرآن میفرماید: «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ». بخشیدن مال محبوب به مقام بریت و نیکی میرسد.
۸٫ مصادیق وصیت عهدیه
وصیت عهدیه شامل مواردی مانند تعیین قیم برای صغار، محل دفن، نحوه کفن و نماز میت میشود.
۹٫ وصیت فرد بزرگمنش
افرادی که بزرگمنش هستند، برای خود اهمیت قائل نمیشوند و دیگران را در اولویت قرار میدهند.
۱۰٫ اهمیت وصیت عهدیه
وصیت عهدیه بسیار اهمیت دارد و باید مورد توجه دیگران قرار گیرد. این نوع وصیت شامل توصیهها و نصایح معنوی است.
۱۱٫ نکاتی در باب احتضار انسان
انسان باید هنگام ظهور علائم مرگ وصیت کند. این علائم شامل پیری و شکستگی است.
۱۲٫ وجوب وصیت برای متقین
وصیت برای افراد متقی واجب است. این افراد باید حتماً وصیت کنند.
۱۳٫ نکات مهم در وصیت
وصیت باید به صورت معروف و نیکو انجام شود و بر گردن متقین واجب است.
۱۴٫ وصیت علما برای انتشار علم
علما دستنوشتههای خود را وصیت کردهاند تا به دست دیگران برسد و علم آنان منتشر شود.
۱۵٫ وصیت درباره مال دیگران
مال دیگران باید به صاحب خود بازگردانده شود و جزو وصایای واجب است.
پاسخ: تعیین قیم برای صغار، محل دفن، نحوه کفن و نماز میت.
۹٫ چرا وصیت عهدیه اهمیت دارد؟
پاسخ: زیرا شامل توصیهها و نصایح معنوی است.
۱۰٫ چه زمانی انسان باید وصیت کند؟
پاسخ: هنگام ظهور علائم مرگ مانند پیری و شکستگی.
نتیجهگیری نهایی
وصیت یکی از واجبات دینی در اسلام است که باید به دقت و به نفع والدین و اقربین انجام شود. وصیتها باید به صورت معروف و نیکو باشند و شامل توصیههای معنوی و مادی شوند. رعایت این اصول نشاندهنده تقوا و پیروی از دستورات الهی است.
سؤالات
۱- آیه ۱۸۰ سوره بقره به چه امری سفارش میکند؟
۱) تقسیم عادلانه ارث
۲) وصیت اموال برای نزدیکان
۳) هر دو مورد
۲- در آیه ۲۳ سوره اسراء، به کدام یک از حالات والدین توجه شده است؟
۱) سالخوردگی
۲) بیماری
۳) ناداری
۳- در آیات قرآن، کدام برخورد با قیامت، مذمّت شده است؟
۱) فراموشی قیامت
۲) تکذیب قیامت
۳) هر دو مورد
۴- وصیت در چه صورتی واجب است؟
۱) ادای حقوق مردم
۲) کمک به فرزندان
۳) انجام کارهای نیک
۵- وصیت در چه مقدار از اموال به جامانده، قابل اجراست؟
