نیکى این نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکى [واقعى و کامل، که شایسته است در همه امور شما ملاک و میزان قرار گیرد، منش و رفتار و حرکات] کسانى است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آوردهاند، و مال و ثروتشان را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مىدهند، و نماز را [با همه شرایطش] برپاى مىدارند، و زکات مىپردازند، و چون پیمان بندند وفاداران به پیمان خویشند، و در تنگدستى و تهیدستى و رنج و بیمارى و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دیندارى و پیروى از حق] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند. (۱۷۷) اى اهل ایمان! در مورد کشتهشدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (۱۷۸)
نیکى این نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکى [واقعى و کامل، که شایسته است در همه امور شما ملاک و میزان قرار گیرد، منش و رفتار و حرکات] کسانى است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبران ایمان آوردهاند، و مال و ثروتشان را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مىدهند، و نماز را [با همه شرایطش] برپاى مىدارند، و زکات مىپردازند، و چون پیمان بندند وفاداران به پیمان خویشند، و در تنگدستى و تهیدستى و رنج و بیمارى و هنگام جنگ شکیبایند؛ اینانند که [در دیندارى و پیروى از حق] راست گفتند، و اینانند که پرهیزکارند. (۱۷۷) اى اهل ایمان! در مورد کشتهشدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسى که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دینى] اش [که ولىِّ مقتول است] مورد چیزى از عفو قرار گرفت [که به جاى قصاص، دیه و خونبها پرداخت شود] پس پیروى از روش شایسته و پسندیده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو کننده است]، و پرداخت دیه و خونبها با نیکویى و خوشرویى [بر عهده قاتل است]. این [حکم] تخفیف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر که بعد از عفو، تجاوز کند [و به قصاص قاتل برخیزد] براى او عذابى دردناک است. (۱۷۸)
در بحث آیه ۱۷۸ سوره مبارکه بقره در ذیل کلمه قصاص آنچه که مسلم است حکم قصاص منحصر به صورت تعمد می باشد وگرنه اگر صورت غیر تعمد باشد قصاص در کار نیست .
حکم و مصداق قتل خطایی
خداوند متعال می فرماید:«وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ» ۲یعنی اگر کسی کشته شد اما خطأیی کشته شد ،مانند تصادفاتی که الان اتفاق می افتد مصداق همین مطلب است.
حکم قتل در تصادفات
مسلما آن کسی که مثلا در تصادفات ضارب و قاتل می باشد یک تقصیرٌمایی دارد مانند سرعت زیاد ، با موبایل خود صحبت می کند،سبقت غیر مجاز میگیرد و یا محل ممنوع عبور می کند ولی همه این موارد خطا محسوب می شوند و عمدی محسوب نمی شود و قصاص در آن وجود ندارد .
شرط قصد عمد بودن در قتل
این موارد قتل عمدی نیستند چون عمد قصد میخواهد و هیچ راننده ای ولو اینکه هزار کیلومتر سرعت بگیرد و همه جا خطا برود، هیچ وقت قصد کشتن کسی را ندارد لذا عمد یعنی شما بدانید و قصد انجامش را داشته باشید .
معنای قصد در گناهان
خدمت شما گفته ایم که گناه به معنای اینکه شما می دانید که امر خداست لذا قصد می کنید که امر خدا را انجام ندهید که این گناه است ،یعنی می دانید و متعمدا آن را ترک میکنید و می دانید که خداوند نهی کرده و حرام است پس هم میدانید و هم قصد می کنید که آن را مرتکب شوید .
پرداخت دیه در تصادفات
در بحث تصادفات جرحی و قتلی اگرچه بعضی از راننده ها مقصر هستند اما مقصریت آنها عمدیت آن را درست نمی کند لذا اینکه کسی خطأیی کسی دیگر را بکشد ،باید دیه او را بدهد لذا فرمود:« فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ» دیه هم باید بدهد.
حکم وضعی قصاص
آنچه که مسلم است قصاص برای موردی عمد می باشد ،موردی که عمدا و نه سهوا و خطأً باشد ؛ البته گفتیم اینجا حکم تکلیفی درست نمی شود بلکه حکم آن حکم وضعی است .
حکم ضرب و جرح
این بحثی بود مربوط به قتل نفس اما اگر جرحی باشد یعنی کسی دست دیگری را قطع کند یا بشکند ،سر یکی را بشکند یا پای یکی را قطع کند پس اگر کسی عمدا این عمل را مرتکب شود خداوند در آیه:«وَ کَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ …»۳ مفصلا حکم ان را بیان می کند .
چگونگی قصاص جرحی
هر چیزی را در مقابل همان باید قصاص کنند اما آن هم فرقی نمیکند اعم از نفس و اعضا و جوارح بدن ، بحث قصاص بیان حق اولیاء دم و یا حق آن مجروح است ،حق آن کسی است که کتک خورده ،دست او شکسته و مجروح شده لذا میتواند اگر حقی بود آن را أخذ کند و می تواند آن را بگذارد و از خودش اسقاط کند.
حکم تعدی بعد از عفو
اما به نص آیه شریفه می فرماید اگر کسی عفو کرد حق اینکه دوباره آن را تعدی کند ،چون که یک روزی بچه من را کشته و من اسقاط کردم حق خودم را بر اینکه قصاصش کنم و الان اگر او را دیدم حق داشته باشم او را بزنم یا بکشم ! خیر ،هیچ حق دیگری ندارد لذا اینکه فرمود:«فَمَنِ اعْتَدى»۴ یعنی اگر کسی بعد از اسقاط حق خودش بخواهد آن را مورد صدمه قرار دهد این اعتدی است ،یعنی تجاوزگری است .
چگونگی قصاصانسان آزاد
در این بحث احادیثی را از پیامبر اکرم و ائمه اطهار (صلوات الله علیهم اجمعین) داریم چنان که در آلاء الرحمن از ابن عباس روایت نبوی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که ایشان فرمودند:«لاَ یُقْتَلُ حُرٌّ بِعَبْدٍ»۵ یعنی اگر خواستید قصاص کنید ،هیچ وقت حرّی که قاتل است را در برابر عبدی که مقتول می باشد ،نمی کشند و باید مابه التفاوت آن را پرداخت کنند البته دیروز هم اشاره کردیم که چون یک حقوقی لحاظ می شود که ان حقوق را ما باید دقت کنیم .
دلیل نصف بودن دیه زن
در بحث ارث هم اگر دقت کنید اینکه زن نصف مرد از پدر و مادر خود ارث می برد ،نه اینکه ناحق باشد و نه اینکه خلاف عدالت باشد اتفاقا این به حق است به خاطر اینکه مرد ها واجب النفقه دارند اما زن هرچه در تملک او قرار گیرد برای خود اوست و لازم نیست به هیچ کسی بدهد مگر مادری که اولادش واجب النفقه او بشوند به طوری که آنها فقیر باشند و مادر غنی باشد .
دلیل نصف بودن ارث دختر
لذا اینکه میگویند پسر باید دو برابر دختر ارث ببرد چون هر پسری واجب النفقه دارد و باید نان بدهد به همسر یا اولاد خود اما دختری که ارث می برد تمام آن برای خود اوست پس اگر کنه قضیه را ببینید عین عدالت است .
تعزیر مجرم آزاد و عبد
در کتاب شریف البرهان از کافی از ابی بصیر نقل می کند که حضرت صادق آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین) فرمودند:« لا یُقْتَلُ حُرٌّ بِعَبْدٍ وَ لَکِنْ یُضْرَبُ ضَرْباً شَدِیداً وَ یُغَرَّمُ ثَمَنَهُ دِیَهَ اَلْعَبْدِ .»۶ باید یک تعزیری بشود .
چگونگی تعزیر مجرم
لذا این بیان به این سبب است که باید تعزیری داشته باشد که بستگی به قاضی دارد تا قاتل را ببیند که چقدر تحمل دارد و چه طور انسانی است اما زمانی یک شخصی را آنقدر می زنند که میمیرد که این مسائل باید رعایت شود
حد تعزیر بر اساس ظرفیت مجرم
لذا هر موقع قاضی شدید باید مواظب باشید چون آنچه که مسلم می باشد اگر جایی تعزیر بود باید آن شخص حد بخورد اما اندازه آن به عهده قاضی است پس قاضی باید نگاه کند و ببیند اصلا موضوع چقدر لازم می باشد که آن شخص مورد صدمه قرار گیرد ، شدت چقدر باشد و اصلا چقدر تحمل دارد .
اجرای نادرست تعزیر مجرم
بنده به یاد دارم که اوایل انقلاب در شهر نجف آباد نماز جمعه شرکت می کردیم بعد از نماز جمعه اشخاصی را که باید حد بخوردند را می آوردند و حد می زدند ،به یاد دارم شخصی بود که نمی دانم به چه جرمی بود که او را شلاق زدند البته بیش از حد شرعی اما آن شخص انگار نه انگار شلاق که می خورد بدون اینکه عکس العملی نشان دهد بلند شد و رفت
عدم شدت تعزیر برای انسان ضعیف
اما شخصی را دیدیم ما که او را شلاق می زدند بعد از چهارمین شلاق از هوش می رفت پس بالاخره اگر کسی خواست تعزیر شود باید مواظب باشید انسانی که ضعیف و نحیف است نخواهید شدت به خرج دهید و رعایت کنید .
حکم شک و شبهه در حکم تعزیر
آنچه مسلم می باشد در بحث حکم آن باید بدانید که کوچک ترین شبهه ای در جرم حد و حدود اگر بود باید درء شود چون فرمود :«اِدْرَءُوا اَلْحُدُودَ بِالشُّبُهَاتِ . »۷ یعنی کوچک ترین شبهه ای در جرم شخص وجود دارد را باید کنار بگذارند .
حکم نادرست قاضی و آزادی دزد
البته الان برعکس می شود شخص دزد را ما گرفتیم ،نیروهای انتظامی هم آمدند دستبند زد و او را بردند ، طلا و جواهرات را هم در کلانتری از او تحویل گرفتند در آگاهی هم اعتراف کرد و همان روز اول پرونده نوشته شد اما جالب اینجاست که دزد را به دادگاه فرستادند و دادگاه او را با یک فیش حقوقی او را آزاد کرد .
سخت گرفتن در حکم تعزیر و قصاص
گاهی اوقات متأسفانه از طرفی می گوییم باید حکم را خیلی سخت باید بگیریم اما از طرفی اینکه می فرماید :«وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاهٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ» ۸ در بحث حدود هم مسلم است ؛ اگر شبهه ای بود بله اما اگر دزد را گرفتند و بعد هم مامور دولت او را دستگیر کرده ،باید او را تبرئه کنند ؟! منع تعقیب باید بزنند؟!
از پا درآوردن دزد!
آن هم دزدی که تجاوز به عنف کرده یعنی وارد خانه شده به اسم مامور آب و گفته من آمدم کنتور آب را ببینم و خانم در را برای او باز کرده و چاقو را روی گردن زن گذاشته و طلاهای او را گرفته است اما زن شجاع بوده و دزد را از پا درآورده.
ثمره قضاوت درست و اجرای حدود
مسلما باید بدانید اگر آنچه که خداوند فرموده درست عمل شود و ظلم در آن نباشد ،آن وقت خداوند برف ،باران و رحمت های خودش را بر ما و جامعه ما فزونی میبخشد وگرنه همین مصیبت هایی که وجود دارد ، میبینیم که به اسم اسلام و جمهوری اسلامی حد و حدود خداوند را رعایت نمیکنیم
