انواع خطابات قرآنی
آیه ۱۶۸ سوره مبارکه بقره خطاب به «النَّاسُ» دارد ،گاهی اوقات خطاب به ناس یعنی همه انسان ها مانند این آیه ، گاهی اوقات خطاب به مومنین به معنای عام است که همان مسلمانان باشند و گاهی اوقات نیز خطاب خاص مشمول مومنین شیعه اثتی عشری خاص می شود .
بعثت پیامبر اسلام برای جهانیان
در این آیه آنچه که مسلم می باشد جمله «یا أَیُّهَا النَّاسُ»۲ خطاب شامل همه افراد بشر می باشد و آنچه که مسلم است در این آیه پیامبر برای همه و کآفّه مردم مبعوث گردیده و رسالت او برای قشر و قوم خاصی نیست .
انواع رسالت پیامبران
برخلاف بعضی از پیامبران که رسالت خاصی داشتند ،مربوط به فامیل خود ،محله خود ، خانواده خود و شهر خود اما پیامبر اسلام کافه انام و مردم را باید رهبری کند و احکام الهی را به آنها ابلاغ کند .
عام بودن معنای کلمه «کُلُوا»
آنچه که مسلم است در این آیه کلمه «کُلُوا» گرچه امر است به معنای خوردن و اکل اما در واقع بحث اکل که به معنای خاص خوردن انسان باشد ،نیست بلکه استفاده کردن از باب غلبه کلمه اکل را که امر آن «کُلُوا» می باشد آورده شده لذا اعم از اینکه خوردنی ها ،پوشیدنی ها و مصرف برای امور دیگر باشد .
بیان دو حال برای کلمه «کُلُوا»
آنچه که مسلم می باشد این است که می فرماید:«کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً» ۳ دو حال برای آن چیزی که ماکول می شود را بیان کرده که اولین کلمه «حَلالاً» که حال اول است و دومین کلمه «طَیِّباً» که حال دوم است .
لزوم مجوز برای تصرف
در واقع آنچه که در «حَلالاً طَیِّباً» وجود دارد یعنی حلال بودن کسی ، باید مجوز تصرف داشته باشد لذا حلال باشد یعنی بتواند آن را تصرف کند و مجوزداشته باشد مانند اینکه یا مالک باشد و یا اجازه از مالک داشته باشد که آن پول و مال را تصرف کند .
شرط طیب بودن أکل
البته حلال بودن به تنهایی کفایت نمی کند بلکه فرمود باید طیب باشد یعنی با طبع انسان سازگاری داشته باشد و گوارای وجود باشد اعم از اینکه در خوردنی ها و پوشیدنی ها باشد را همگی شامل می شود که قبلا اشاره داشتیم .
شروط خوردن مأکولات
ماکولات که خوردنی باشد مانند : حبوبات، میوه جات ،گوشت حیوانات حلال گوشت و لبنیات آنها که به صورت پاکیزه و ملایم طبع باشد ، باید انسان بخورد ؛ آن هم با بهداشت ، طبخ و رعایت همه موازین بهداشتی که مشکل نباشد .
تقابل کلمه طیب و خبیث
مسلما در مقابل کلمه «طَیِّب» ،کلمه خبیث است ؛ کلمه «طَیِّب» از طِیبْ گرفته شده که به معنای عطر می باشد که عطر یعنی جوهره و عصاره اب گل که به آن گلاب گویند.
معنا و ماده کلمه «طَیِّب»
اعراب به عطر که هم جوهره خیلی خوبی دارد یعنی ریشه و منشأ وجودی آن عالی است و هم ظاهر خیلی ملایم و گوارایی دارد برای انسان ها لذا طَیِّب بر وزن فَعِّل اینجا به صورت صیغه مبالغه آورده اند .
معنای واژه خبیث
کلمه خبیث که بر وزن فَعیل می باشد یعنی چیزی که پلید ،بد و گوارای وجود نیست و منافرت و تنافر با طبع انسان دارد چون طبع انسان از آن زده میشود ،یعنی انسان ها از آن فرار می کنند .
ویژگی های دین برای انسان
نکته ای که وجود در جمله :«لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ»۴ که همه میگویند نفی جنس می کند از کُره و کراهت بر دین ،یعنی دین چیزی نیست که انسان را به اشمئزاز بیندازد و همچنین دین چیزی نیست که به طبع انسان ضرر بزند .
گوارا بودن دین برای انسان
بنابراین هر چه دین برای انسان آورده همگی ملایم با طبع و گوارای وجود برای انسان است ،همه آنچه که در دستورات وجود دارد اعم از فروع ،اصول و اخلاق .
دلچسب بودن دستورات اخلاقی اسلام
اگر دستورات اخلاقی را دقت کنید که در دین اسلام وجود دارد و بزرگان عمل کرده اند خصوصا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خیلی دلچسب مردم است .
مصادیق دستورات اخلاقی اسلام
نمونه دستورات اخلاقی مانند سلام کردن ،احترام به زیر دست ،تکریم دیگران و تکریم میهمان که خیلی مهم است و چیزی می باشد که همه وجود انسان آن را دوست دارد ،یعنی با طبع انسان سازگار است و چیزی نیست که با طبع انسان سازگاری نداشته باشد .
مراد از عدم اکراه در دین
لذا آنچه که مسلم می باشد در جمله «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» یعنی در دین چیزی که بر خلاف گوارا بودن و آرامش انسان است ،نداریم بلکه همه آرامش بخش ، آسایش بخش و امنیت بخش است پس اگر انسان به همه دستورات اسلام عمل کند به سرمنزل مقصود در دنیا و آخرت انسان را می رساند .
حکمت خلقت خباثت
در بحث خلقت خبائث داریم که خداوند حکمت هایی را دارد که یک سری خبیثات هم باید وجود داشته باشند ؛ میگویند بعضی موجودات را به چه دردی میخورند .
فایده بعضی از خبیث ها
یک بار چند سال پیش به آزمایشگاهی رفتیم که کرم های خاکی چه عملکرد عالی دارند در زمین که مواد غذایی زمین و خاک را کمپست می کند و آماده بهره برداری ریشه گیاهان و درختان می کند ،لذا اینکه بگوییم کرم ها به چه دردی میخورند؟! ما نمی دانیم به چه دردی می خورند بلکه آن کسی که خلق کرده همه را می داند .
عدم درک منافع خلقت
بنابراین همه آن چیزی که به حسب ظاهر ما میبینیم که بد است ولی آنها هم برای وجود خلقتی الهی منافعی دارد که تمام آن منافع را ما نمی‌توانیم درک کنیم .
پاکیزه بودن حلال ها
آنچه که مسلم می باشد « وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ» ۵ یعنی خداوند پاکیزه ها را حلال می کند و چیز هایی که پلید است را حرام می کند .
مراد از اکل مال به باطل
در آیه شریفه:«وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ»۶ جنس آن می باشد که مال برای دیگری است لذا از این جهت هم باید مواظب باشیم که اکل مال دیگران را نکنیم و حتی اکل مال خودمان را به باطل نکنیم ، یعنی ما نباید به راه غلط مال خود را مصرف کنیم .
پرهیز از معاملات باطل
در ادامه همین آیه خداوند متعال می فرماید:« إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَهً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ» یعنی مثلا معاملات ربوی نکنیم و معاملاتی که شبهه ناک باشد را ما انجام ندهیم بلکه معاملاتی را انجام دهیم که از طرف رضایت باشد و ما استفاده کنیم و همچنین سودش را در مصارف خود استفاده کنیم.
عام بودن خطاب قرآنی
البته با جمله:«یا أَیُّهَا النَّاسُ» در این امر تکلیف بین کافر و مومن فرقی ندارد یعنی اعم از کافر ،فاسق،عادل ،معصوم و غیر معصوم همه این دستور را دارند پس بگوییم فقط برای مومنان باشد اینطور نیست و اینکه خطاب است آن اقایی هم که مشروب میخورد را اگر دقت کند هم شامل میشود .
بدمزه بودن مشروبات الکلی
من نمیدانستم و بعدا فهمیدم که مشروبات را نمیشود تنها خورد ، از بس تلخ و بد است آنوقت با نوشابه هایی که در بازار موجود است و خیلی خوش و خوب می باشد قاطی میکنند و میخورند یعنی آنقدر مشروبات الکلی خصوصا مواردی که صنعتی ساخته می شود بد مزه است و نمی توانند به راحتی آنها را بخورند مثل چایی که تلخ می‌باشد ،مشروب هم همینطور است ، خب چیزی را بخورید که طیب ، زیبا و خوشمزه باشد !
مضر بودن روغن های نباتی
پدرم میگفت این روغن های نباتی را نخورید اما کسی گوش نمی داد ، روزی یک مقدار روغن نباتی را آورد و جلوی گربه گذاشت اما گربه بو کرد و رفت ،گفت ببینید گربه میفهمد که این روغن نباتی به درد نمی خورد اما ما دست بردار نیستیم.
خراب شدن باطن توسط خبائث
گاهی اوقات انسان ها میدانند که مشروب بی مزه ، تلخ ،بد مزه و اصلا به طبع انسان نمیخورد و اگر کسی در این راه ها باشد خودش باطن خود را خراب می کند پس هر چه خبیث وجود دارد برای اوست پس زن های خبیث برای مرد های خبیث هستند و طیب هم برای طیبات است لذا فرمود:« الطَّیِّباتُ لِلطَّیِّبِینَ وَ الطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّباتِ»۷ این آیه در بحث زن و مرد های طیب است .
معنای جمله الطَّیِّباتُ لِلطَّیِّبِینَ
کلا اینکه فرموده «الطَّیِّباتُ» چون جمع محلای به الف و لام است هر چیزی که در آن طیب باشد اعم از انسان و غیر انسان و اشیاء را همگی شامل می شود و «لِلطَّیِّبِینَ» یعنی برای ان کسانی است که طیب هستند البته کم کم عادت می شود لذا خوردن چیز های بد برای آنها راحت می شود .
مراد از خطوات شیطان
در ادامه خداوند متعال می فرماید:«وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ»۸ دنباله روی خطوات شیطان نکنید ،کلمه «خطوه» به معنای گام است یعنی راه هایی که شیطان در آن گام بر میدارد شما بر ندارید ،اموری که مطابق غرض و مقصد شیطان و خلاف غرض الهی است ،خطوات شیطان هستند .
اشتباه بودن عزلت نشینی
بعضی انسان ها هستند که محللات خداوند را بر خودشان حرام می کنند مانند بنی اسرائیل ،ریاضاتی برای خود دارند که مثلا زهد پیشه میکیرند و عزلت نشینی می کنند ،ریاضت می کشند برای اینکه به جاهایی برسند که این موارد اشتباه است گرچه بعض صوفیه آن را انجام می دهند .
مذمت ریاضت کشیدن
مثلا گوشت نمی‌خورند و یا خام خواری می کنند ،اگر خام خواری خوب بود و اولویت داشت بر اینکه ما گوشت نخوریم آیا پیامبران بر ما مقدم نبودند؟ آنها بیشتر نمی‌فهمیدند ؟! اولیاء خدا نمی‌فهمیدند ؟
لزوم استفاده از حلال ها
آنچه که مسلم می باشد این است که ما باید آنچه که برای ما از طرف خداوند محلل می باشد را استفاده کنیم و نادیده نگیریم و هر شیوه ای که در زندگی داریم ،داشته باشیم .
وجود فساد در روحانیون مسیحی
حتی بعضی از روحانیون مسیحی ازدواج را بر خودشان حرام می کنند ،البته این بر حسب ظاهر است و در بسیاری از پاپ ها و مسیحی ها فساد وجود دارد ،یعنی شهوترانی و آبروریزی می کنند .
ممدوح بودن ازدواج نزد خداوند
اگر ازدواج نکردن حسن بود پیامبران ازدواج نمی کردند! پیامبران ازدواج کردند به این دلیل که ازدواج کردن مورد مدح خداوند است و خداوند دوست دارد ،تناسل است و وقتی ازدواج صورت میگیرد نسل پروری می شود پس آنچه که مسلم می باشد این مواردی که گفتیم از خطوات شیطان است .
خطوات شیطان در کلام مرحوم طیب
مرحوم طیب اصفهانی تعبیر کرده اند به رهبانیت اختیار کردن و امثالهم … که از خطوات شیطان است و مذمت بر آن قرار گرفته است .
معنای‌طارق و کلام حضرت باقر(ع)
در کتاب تفسیر البرهان نقل شده است از حضرت باقر آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین) به کلمه طارق قسم خورده بود ،این طارق که معنایی است ؟ طارق آن نحّاسی است که در مدینه برده فروشی و چهارپا فروشی می کرده که قسم خورده بر طلاق و عتق و نذر و..
خطوات شیطان در کلام امام باقر(ع)
امام باقر علیه السلام فرمود:«یَا طَارِقُ ، إِنَّ هَذِهِ مِنْ خُطُوَاتِ اَلشَّیْطَانِ ». ۹ ای طارق این کارهایی که تو انتخاب کرده ای از گام هایی است که شیطان انجام می دهد و شیطان به دنبال این کارها است و تو هم انجام می دهی.
خطوات شیطان در کلام امام صادق(ع)
همچنین روایتی از صادق آل محمد(صلوات الله علیهم اجمعین) نقل شده که ایشان فرمودند:« کسی که قسم بخورد بر ترک عملی که فعلش بهتر است ،این کار از خطوات شیطان است لذا فرمود:«ان ذلک من خطوات الشیطان»
قسم باطل و خطوات شیطان
مثلا ما کسی را میبینم که با برادر خود قهر کرده بخاطر مسائل مالی می گوییم آشتی کنید می‌گوید من قسم خوردم ! خب قسم خورده باشی چون این قسم از همان خطوات شیطان است و مرضی خداوند نیست .
حکم قسم های باطل
کاری که بهتر است شما انجام دهید و خیر در آن قرار گرفته شما قسم بخورید که انجام ندهید ! یعنی شما اگر قسم خوردید که نماز نخوانید ،نباید نماز بخوانید؟! قسم خوردید که سر کلاس نروید یا اگر تشنه شدید آب نخورید؟! این واضح است که خلاف عقل می باشد چه رسد به شرع که ملازمه دارد .
خطوات شیطان در کلام پیامبر(ص)
همچنین حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره عده ای از اصحاب خود به نحوی که آنها ترک لذائذ دنیوی کرده اند ، فرمودند :« مَا بَالُ أَقْوَامٍ مِنْ أَصْحَابِی لاَ یَأْکُلُونَ اَللَّحْمَ وَ لاَ یَشَمُّونَ اَلطِّیبَ وَ لاَ یَأْتُونَ اَلنِّسَاءَ أَمَا إِنِّی آکُلُ اَللَّحْمَ وَ أَشَمُّ اَلطِّیبَ وَ آتِی اَلنِّسَاءَ فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیْسَ مِنِّی . » ۱۰
نهی پیامبر(ص) بر ریاضت
یعنی چه شده که عده ای از اصحاب من گوشت نمی خورند ، عطر نمی زنند و به زن های خود نمی رسند ،آگاه باشید که من گوشت میخورم ، عطر را استشمام می کنم و کنار زن ها استمتاع میکنم پس اگر کسی از سنت من سرپیچی کند و بخواهد این کار ها را انجام دهد و خلاف آنچه که من انجام میدهم را انجام دهد از من نیست لذا «فَمَنْ رَغِبَ» یعنی سرپیچی کند .
نهی از خمر و میسر
همچنین چیز هایی که متداول است انسان بخورد آنها را نخورد و بالعکس یعنی آن چیز هایی که نباید بخورند را بخورد لذا فرمود: إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ» ۱۱ خمر و میسر مسلما برای شما خوب نیست .
لزوم اجتناب از رجس شیطانی
می فرماید:«رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ» یعنی پلیدی ،خبیث و حرام می باشد و این عملکرد شیطان است ؛ خیلی هم با شدت می فرماید:«فَاجْتَنِبُوهُ» یعنی از رجس شیطان خودتان را کنار بکشید .
دشمنی شیطان با انسان ها
در ادامه آیه می فرماید:«إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» شیطان دشمن است و شمشیر را از رو بسته مواظب باشید چون گفت :«قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلاَّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ»۱۲ قسم خورده که اغوا میکنم ادم را و با کسی هیچ تعارفی ندارد هر کسی میخواهد باشد .
چگونگی وسوسه شدن انسان
گفت:«ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شاکِرِینَ»۱۳ از جلو می آیم ،از پشت سر می ایم ،از شمال می ایم … پس شما پیدا نمیکنید اکثر انها را که نعمت های خداوند را شاکر باشند و درست استفاده کنند .
مواظب بر وسوسه های شیطانی
فرمود:«وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلاَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ»۱۴ یعنی آنچه شیطان در حق انها گمان کرده بود راست است و عمل کرد پس مواظب باشید ، متابعت او را کردند مگر عده قلیلی از مومنین که دنباله رو شیطان نشدند ،بنابراین ما نباید کاری کنیم که ناخواسته راهی را برویم که آن راه ،راه شیطان باشد .
منابع
۱_سوره بقره آیه ۱۶۸
۲_ سوره بقره آیه ۱۶۸
۳_ سوره بقره آیه ۱۶۸
۴_ سوره بقره آیه ۲۵۶
۵_ سوره اعراف آیه ۱۵۷
۶_ سوره نساء آیه ۲۹
۷_ سوره نور آیه ۲۶
۸_ سوره بقره آیه ۱۶۸
۹_ تفسیر البرهان ج ۱ ص ۳۷۱
۱۰_ اصول کافی ج ۵ ص ۴۹۶
۱۱_ سوره مائده آیه ۹۰
۱۲_ سوره ص آیه ۸۲،۸۳
۱۳_ سوره اعراف آیه ۱۷
۱۴_ سوره سبا آیه ۲۰
