هر که با خدا و فرشتگان و رسولانش و جبرئیل و میکائیل دشمن باشد [کافر است]، و بىتردید خدا دشمن کافران است. (۹۸) و یقینا به سوى تو آیاتى روشن نازل کردیم، و به آنها جز فاسقان کافر نمىشوند. (۹۹) آیا چنین نیست که هرگاه یهود پیمانى [با خدا و رسولانش] بستند، گروهى از آنان، آن را شکستند؟ [آنان نه فقط عهد شکنند] بلکه بیشترشان ایمان نمىآورند. (۱۰۰) و زمانى که فرستادهاى از سوى خدا به سویشان آمد که تصدیق کننده کتابى است که با آنان است، گروهى از آنان که [دانش] کتاب به آنان داده شده بود [با کمال گستاخى] کتاب خدا را پشت سر انداختند [و با آن به مخالفت برخاستند]، گویى نمىدانند [که کلام خداست]. (۱۰۱) و [یهودیان] از آنچه شیاطین در زمان پادشاهى سلیمان [از علم سحر بر مردم مىخواندند] پیروى کردند. و [سلیمان دست به سحر نیالود تا کافر شود، بنابراین] سلیمان کافر نشد، ولى شیاطین که به مردم سحر مىآموختند، کافر شدند. و [نیز یهودیان] از آنچه بر دو فرشته هاروت و ماروت در شهر بابل نازل شد [پیروى کردند]، و حال آنکه آن دو فرشته به هیچ کس نمىآموختند مگر آنکه مىگفتند: ما فقط مایه آزمایشیم [و علم سحر را براى مبارزه با ساحران و باطل کردن سحرشان به تو تعلیم مىدهیم]، پس [با به کار گرفتن آن در مواردى که ممنوع و حرام است] کافر مشو. اما آنان از آن دو فرشته مطالبى [از سحر] مىآموختند که با آن میان مرد و همسرش جدایى مىانداختند؛ در حالى که آنان به وسیله آن سحر جز بهاذن خدا قدرتآسیب رساندن بهکسى را نداشتند؛ و همواره چیزى را مىآموختند که به آنان آسیب مىرسانید و سودى نمىبخشید؛ و یقینا [یهود] مىدانستند که هر کس خریدار سحر باشد، در آخرت هیچ بهرهاى ندارد. و همانا بدچیزى است آنچه خود را به آن فروختند اگر معرفت مىداشتند. (۱۰۲)
هر که با خدا و فرشتگان و رسولانش و جبرئیل و میکائیل دشمن باشد [کافر است]، و بىتردید خدا دشمن کافران است. (۹۸) و یقینا به سوى تو آیاتى روشن نازل کردیم، و به آنها جز فاسقان کافر نمىشوند. (۹۹) آیا چنین نیست که هرگاه یهود پیمانى [با خدا و رسولانش] بستند، گروهى از آنان، آن را شکستند؟ [آنان نه فقط عهد شکنند] بلکه بیشترشان ایمان نمىآورند. (۱۰۰) و زمانى که فرستادهاى از سوى خدا به سویشان آمد که تصدیق کننده کتابى است که با آنان است، گروهى از آنان که [دانش] کتاب به آنان داده شده بود [با کمال گستاخى] کتاب خدا را پشت سر انداختند [و با آن به مخالفت برخاستند]، گویى نمىدانند [که کلام خداست]. (۱۰۱) و [یهودیان] از آنچه شیاطین در زمان پادشاهى سلیمان [از علم سحر بر مردم مىخواندند] پیروى کردند. و [سلیمان دست به سحر نیالود تا کافر شود، بنابراین] سلیمان کافر نشد، ولى شیاطین که به مردم سحر مىآموختند، کافر شدند. و [نیز یهودیان] از آنچه بر دو فرشته هاروت و ماروت در شهر بابل نازل شد [پیروى کردند]، و حال آنکه آن دو فرشته به هیچ کس نمىآموختند مگر آنکه مىگفتند: ما فقط مایه آزمایشیم [و علم سحر را براى مبارزه با ساحران و باطل کردن سحرشان به تو تعلیم مىدهیم]، پس [با به کار گرفتن آن در مواردى که ممنوع و حرام است] کافر مشو. اما آنان از آن دو فرشته مطالبى [از سحر] مىآموختند که با آن میان مرد و همسرش جدایى مىانداختند؛ در حالى که آنان به وسیله آن سحر جز بهاذن خدا قدرتآسیب رساندن بهکسى را نداشتند؛ و همواره چیزى را مىآموختند که به آنان آسیب مىرسانید و سودى نمىبخشید؛ و یقینا [یهود] مىدانستند که هر کس خریدار سحر باشد، در آخرت هیچ بهرهاى ندارد. و همانا بدچیزى است آنچه خود را به آن فروختند اگر معرفت مىداشتند. (۱۰۲)
ایجاد سحر و طومار ابلیس
اولین روایاتی که در بحث روایی آیه آمده در تفسیر عیاشی جلد یک ص ۵۲ حدیث ۷۴ که البته تفسیر قمی هم جلد یک ص ۵۵ را بیان فرموده است از امام باقر(ع) روایت شده که وقتی حضرت سلیمان از دنیا رفت، مضمون روایت این است که شیطان بزرگ که ابلیس باشد سحر را ایجاد کرد و آن را در طوماری پیچید و بر پشت آن طوماری نوشت که این همان علمی است که آصف بن برخیا درباره سلطنت سلیمان بن داوود نوشته و اینها از ذخائر و گنجینههای علم است هر کسی چنین و چنان بخواهد باید چنین و چنان کند ،طومار مشهور شیطان در زیر تخت حضرت سلیمان دفن شد سپس آن را کشف کردند و برای مردم خواندند.
توهم باطل نسبت به حضرت سلیمان
آنها بطور کلی فکر میکردند که اصلا آن بحث سحری که در زمان حضرت سلیمان آمده این بوده است که آنها شایع کردند که حضرت سلیمان با سحر زندگی میکرده و اینکه همه موجودات را در سلطه خودش قرار داده بوده این نوعی سحر بوده است ، لذا لاجرم کسانی که نسبت به حضرت سلیمان کافر بودند گفتند که سلیمان بخاطر داشتن چنین سحری بر ما چیره گشت اما مومنان انکار کردند و گفتند که این سلطنت از ناحیه خداوند تبارک و تعالی بوده است، سلیمان بنده و پیامبر خدا و در خصوص این مطلب آیه شریفه را میخواندند.
راه های خواندن سحر توسط شیطان
خود مرحوم علامه طباطبایی در بحث این روایت، بحث سحر، خواندن و نوشتن آن را و هر چیزی به سحر مربوط میشود را به خود شیطان نسبت میدهد این مطلب با دنبال کردن سحر توسط شیاطین و اجنه و انس منافاتی ندارد چرا که سرچشمه آن همان ابلیس بزرگ بوده است؛ بنابراین هر آنچه از شیاطین و اجنه و انس سر بزند آن را به شیطان بزرگ که ابلیس باشد نسبت میدهند، شیاطین یا از وسوسه مستقیم یا از الهام برای خواندن سحر به مردم استفاده میکردند و آنها را فریب میدادند که این مطالب در لسان الاخبار هم بیان شده.
ظاهر روایات پیرامون لغت تتلوا
ظاهر احادیث و روایات درباره کلمه «تتلوا» میفرمایند که «تتلوا» از تلاوت به معنای قرائت کردن و نه به معنای تبعیت گرفته شده، چیزی که قبلا گفته شد با این مطلب منافاتی ندارد چون آنچه که از «تتلوا» از روایت شد یعنی کذب بستن یعنی در ذم آنچه که میخواهند بگویند میگویند «تتلوا» به معنای تکذب باشد یعنی دروغ پردازی بدنبال اینکه بتوانند ذهن و یا اذهان بقیه را برهم زنند درنتیجه کلام اینکه میفرماید شیاطین بر ملک سلیمان به دروغ سحر را بیان کردند که حضرت سلیمان سحر کرده است.
دروغ بستن به حضرت سلیمان
مسلم می باشد که آنها به دروغ بیان کردهاند لذا «تتلوا» را که گفتند به خاطر همین است و به دروغ گفتند که علت سلطنت حضرت سلیمان سحر بوده است که توانسته است بر همه موجودات تسلط داشته باشد، آنچه که مسلم است این است که سحر یک چیز جزئی است و نمیتواند تا این حد فراگیر باشد که تمام موجودات را دربرگیرد سحری که فرعونیان در مقابل حضرت موسی کردند آنها توانستند یک گوشه را بگیرند.
ریشه لغوی کلمه تَتْلُوا
البته معنای لغوی کلمه «تتلوا» از کلمه «ولا یلید» که ولایت مصدر آن میباشد به این معناست و بحث ولایت آن مالکیت مرتبه است مالکیتی که انسان باید به ترتیب آن را بدست آورد این مالکیت جزئی که بعد از مالکیت دیگران دارند، آنها بدست میآیند که البته اینها ذیل آیه «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسولُهُ»۱ آنجا مرحوم علامه مفصلا در تفسیر سوره مائده بحث کرده.
قول امام رضا (ع) پیرامون هاروت و ماروت
دسته دوم روایات از عیون اخبار الرضا است در داستانی که گفتگوی حضرت رضا با مأمون است که مرحوم طیب اصفهانی آن را بیان فرمودهاند ایشان گفتهاند که هاروت و ماروت دو فرشته الهی بودند که سحر را به مردم یاد میدادند تا بتوانند در برابر شیاطینی که سحر میکردند، مقابله کنند، حضرت رضا این روایت را بیان فرموده است که در واقع برای ایمنسازی مردم در برابر ساحر و شیاطین و اینکه بتوانند سحر آنها را باطل کنند.
ماموریت هاروت و ماروت
آنچه هاروت و ماروت به آن مامور شده بودند این بود که به هیچ کس سحر یاد نمیدادند الا اینکه به او ملتزم میکردند که سحر را در راه باطل به کار نگیرند و در آیه هم ذکر شده که ما فتنه هستیم که مبادا بخواهید این را در راه باطل یا نابجا استفاده کنید ، کسانی که در راه باطل ،کافرانه یا ساحرانه از این سحر استفاده کردند آن را برای برهم زدن بین زنان و مردان بکار بردند مانند آنچه که در آیه گفته شده «وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» ۲
گرفتن انگشتر حضرت سلیمان
دسته سوم روایات در ذیل آیه شریفه که در الدر المنثور جلد یک صفحه ۹۵ ابن جریب از ابن عباس روایت کرده که گفت حضرت سلیمان هرگاه قصد داشت به تخلی برود یا کار دیگری را انجام دهد انگشتری که در دست داشت را به همسرش با نام جلاده امانت میداد و بعد از اتمام کار خود را آن را پس میگرفت ، روزی شیطان به شکل حضرت سلیمان درآمد و انگشتر را از جلاده گرفت بعد تمام شیاطین جنی و انسی در نزد او حاضر شدند و بعد حضرت سلیمان دید که کار اینگونه شده.
لغزشهایپیامبران از دید علامه طباطبایی
شنیدهها حاکی از آن هستند که نگین انگشتری حضرت سلیمان حاوی قدرتی بوده که میتوانسته موجودات را کنترل کند که این خیلی قابل قبول نیست ، در اینجا مرحوم علامه طباطبایی میفرماید که از جمله قصههایی که درباره لغزشهای پیامبرانی چون سلیمان روایت شده است نیز این مطلب آمده ولی آنچه که مسلم این است که حضرت سلیمان هر چه داشته از جانب خدا بوده است.
عدم انجام سحر توسط حضرت سلیمان
صریح آیه قرآن هم این مطلب را تصدیق کرده و فرمود« وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا»۳ که هر دو کلمه «کَفَرَ» و «کَفَرُوا» به معنای سحر و سحروا هستند چون حضرت سلیمان سحر نکرد؛ اگر مای نافیه بر سر فعل ماضی بیاید یعنی عدم تحقق و هیچ موقع این اتفاق نخواهد افتاد «ما کَفَرَ» یعنی «ما سحر» یعنی سلیمان هیچگاه سحر نکرد «وَ لکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا»۴ فقط شیاطین بودند که سحر میکردند چون «الشَّیاطِینَ کَفَرُوا» تقدیم محقق به تحقیق یفیده الحصر.
آیاتی درباره پیروزی حق بر باطل
روایات دسته چهارم از درالمنثور از سعید بن جریب و خطیب در تاریخش از نافع روایت کرده؛ اول بحث اهل بیت و پیامبران را مطرح کرده و بحث قرآن را مطرح فرموده است و اینکه نمیتوانند تحریف کنند و بعد هم بحث اینکه به وسیله حق باید بر باطل پیروزی حاصل بشود «بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَیَدْمَغُهُ»۵ که حق را به جنگ باطل میفرستیم تا اینکه آن باطل را ازبین ببریم یا فرمود «یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ» ۶ که اینها همه در آیات قرآن آمدهاند و مانند آیه شریفه که خداوند فرمود«لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ» ۷
التزام عمل به دستورات پیامبر
مرحوم علامه یک دسته از روایات را در ذیل همین آیه شریفه بیان فرموده است و چگونگی اینکه باید از این روایات استفاده کنیم که ما را به راه میانه و نه راه افراط و تفریط دعوت کند نه اینکه اخبارگر باشیم و هرچیز که منتسب به اخبار باشد را تایید کنیم نه اینکه غیر خبر را قبول نکنیم بلکه آنچه که فرمود «ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا» ۸ آنچه که حضرت رسول به شما فرموده است را پس آن را از نظر امر عمل کنید و از آنچه که شما را نهی کرده «فَانْتَهُوا»
استفاده از روایات اهل بیت در ذیل آیات
آنچه که میزان است را در ثقلین قرار داده که آن قرآن بوده و هر آنچه که به دست شما میرسد را بر قرآن عرضه کنید اگر با قرآن مخالفتی نداشت «فخذوه و الا فضربوه علی الجدار»و الا آنچه که سیاست کلی خداوند تبارک و تعالی است این است که ما بتوانیم در ذیل آیات از روایات و بیان اهل بیت بهرهمند شویم.
